Vertaalpleidooi 'verTALEN voor de toekomst'
Zijn er over een aantal jaren nog wel genoeg vertalers om ons verstaanbaar te maken in de wereld of kennis te nemen van wat er elders wordt voortgebracht? Het nieuwe vertaalpleidooi verTALEN voor de toekomst roept op tot actie.
De afgelopen tien jaar hebben zich ontwikkelingen voorgedaan die een bedreiging vormen voor een blijvende en bloeiende vertaalcultuur in Nederland en Vlaanderen. Als er niets gebeurt, is het de vraag of er voldoende vertalers worden opgeleid om aan de vraag te voldoen. Dat staat in verTALEN voor de toekomst. Een nieuw vertaalpleidooi (2019) van het Expertisecentrum Literair Vertalen (ELV), een partnerschap van de Taalunie, de Universiteit Utrecht, de KU Leuven, in samenwerking met Literatuur Vlaanderen (destijds: het Vlaams Fonds voor de Letteren) en het Nederlands Letterenfonds.
Belemmeringen
De vier ontwikkelingen die een ernstige belemmering vormen voor de vertaalcultuur in Nederland en Vlaanderen, zijn:
- Steeds minder studenten kiezen voor talenopleidingen.
- Er worden steeds minder talen aangeboden in de talenopleidingen, mede door financiële overwegingen.
- De afdelingen Nederlands aan universiteiten buiten het Nederlandse taalgebied zijn inhoudelijk en financieel niet altijd voldoende toegerust om vertaalonderwijs op niveau aan te bieden.
- De financiële positie van literair vertalers is kwetsbaar.
Cruciale rol
"Vertalers spelen een cruciale rol in onze samenleving. Dat moeten we niet onderschatten", zegt Hans Bennis, bestuursvoorzitter van het ELV en algemeen secretaris van de Taalunie. "Zonder goed opgeleide, talentvolle vertalers kunnen we geen kennis nemen van wat er in andere landen wordt gedacht en geschreven. Dat geldt voor zowel culturele als voor maatschappelijke en politieke uitingen. Niet alleen de samenwerking binnen Europa, maar ook de verdergaande globalisering vergroot de noodzaak om kennis te nemen van elkaars taal, cultuur en maatschappij. In dat proces vervullen vertalers een essentiële rol."
Acties
Het ELV noemt in verTALEN voor de toekomst vier acties die nodig zijn om het tij te keren:
- Zet in op het vergroten van de instroom van taalstudenten, bijvoorbeeld met een campagne 'Kies voor taal'; formuleer een gezamenlijk Nederlands-Vlaams talenbeleid.
- Versterk het transnationaal netwerk van vertaalopleidingen en nascholings- en professionaliseringsinitiatieven in Nederland en Vlaanderen.
- Investeer vanuit de overheden in de internationale neerlandistiek.
- Werk aan een betere positie en een passend honorarium voor literair vertalers, zorg voor meer diversiteit in het aanbod.
Urgentie
In verTALEN voor de toekomst wordt de urgentie van de aanbevelingen benadrukt. Bennis: "De cijfers over het dalend aantal studenten aan taalopleidingen en vertalers spreken voor zich. Onze aanbevelingen zijn urgent voor zowel Nederland als voor Vlaanderen, in een veel breder maatschappelijk verband dan enkel (literair) vertalen. Het krimpend aantal talenstudenten vormt een acute bedreiging voor de rol die Nederland en Vlaanderen in internationaal verband ambiëren, op sociaal, cultureel, economisch en politiek terrein. We nodigen politici, universiteitsbestuurders en de vertaalsector uit om samen met ons mee te denken over oplossingen voor dit probleem."
Over verTALEN voor de toekomst. Een nieuw vertaalpleidooi
Tien jaar geleden werd het eerste Vertaalpleidooi gepubliceerd. Dat pleidooi kreeg de steun van de Nederlandse en Vlaamse ministers van Onderwijs en Cultuur en leidde onder meer tot een transnationale Master Literair Vertalen. Ook is er door het Expertisecentrum Literair Vertalen (ELV), met medewerking van de partneruniversiteiten van Utrecht en Leuven, een significant aantal bijscholingsactiviteiten georganiseerd.
Ondanks deze initiatieven hebben zich de afgelopen jaren ontwikkelingen voorgedaan die een bedreiging vormen voor het vertalersberoep. Daarom zijn in het nieuwe Vertaalpleidooi de rol, betekenis en positie van het vertalen en de vertaler opnieuw bekeken.
Het nieuwe Vertaalpleidooi werd op zaterdag 25 mei 2019 gepresenteerd op de Vertaaldag in Utrecht en overhandigd aan Luc Delrue (secretaris-generaal Departement Cultuur, Jeugd en Media van de Vlaamse overheid) en Barbera Wolfensberger (directeur-generaal Cultuur en Media bij het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, Nederland).
Dit overzicht is op 4 mei 2020 voor het laatst bijgewerkt.