Literaire professionals vertellen - Wat waardeer je in een vertaler?

Ebissé Wakjira-Rouw, medeoprichter van Dipsaus en redacteur bij Uitgeverij Pluim

"Een goede vertaler is iemand die sensitief is voor veranderende maatschappelijke normen."

"Buiten het vertalen zelf denk ik dat een vertaler de ambassadeur kan zijn voor het vertaalde werk; maar ook voor het publiek en uitgevers en kan helpen beter inzicht te krijgen in werk dat wellicht tussen wal en schip valt. Ook zijn vertalers op de hoogte van actuele ontwikkelingen met betrekking tot het vakgebied.



Een goede vertaler is iemand die het oorspronkelijk werk goed recht doet, en tegelijkertijd sensitief is voor veranderende maatschappelijke normen. Inclusief taalgebruik is in bijvoorbeeld de Verenigde Staten de norm maar in Nederland wordt er nog steeds gebakkeleid over of transgenders en non-binaire personen wel of niet het recht hebben om de taal te verrijken. Een open vizier in plaats van een behoudende of verdedigende instelling vind ik belangrijk."

Helen Zwaan, literair vertaler en bureauredacteur bij Atlas Contact

"Wat een grote vraag! Ik merk dat hoe meer ik vertaal, hoe meer ik lees en hoe meer ik leer, hoe minder zwart-wit alles wordt en hoe minder zeker ik van alles ben. Misschien hangt dat wel samen met een vertalerseigenschap die ik heel belangrijk vind: een open geest, een eindeloze nieuwsgierigheid en het vermogen te blijven twijfelen. Taal is niet zwart-wit, en een vertaler moet dat – vind ik – ook niet zijn. Naast uiteraard een uitstekende beheersing van bron- en des te meer doeltaal, een gevoel voor stijl en een zekere speelsheid/creativiteit, denk ik dat durven twijfelen onmisbaar is, mits dat zich uit in vastberaden door blijven zoeken, graven, proberen."

Thalia Ostendorf, redacteur, vertaler en medeoprichter van Uitgeverij Chaos

"Het vermogen een bepaalde stijl, ritme of poëtisch gevoel over te brengen dat verder gaat dan de letterlijke vertaling is belangrijk. Hier zit natuurlijk ook veel onderzoek in, maar de context en achterliggende (talige) ideeën zijn belangrijke elementen die de vertaler over moet brengen."

Annelies de hertogh, vertaler, persklaarmaker en corrector

"De grootste verdienste van vertalers is voor mij dat ze anderstalige literatuur toegankelijk(er) maken voor een Nederlandstalig publiek. Veel vertalers houden bovendien de vinger aan de pols van de literatuur in hun taalgebied en gaan zelf op zoek naar vergeten pareltjes die het verdienen in het Nederlands te worden vertaald. Op die manier helpen ze het literaire landschap te verrijken. Een vertaler kan ook het vertaalde boek helpen promoten, bijvoorbeeld door deel te nemen aan boekpresentaties en voorleessessies.

Een goede vertaler legt in mijn ogen nieuwsgierigheid aan de dag (zoekt veel op), twijfelt (zoekt het voor alle zekerheid nog maar een keer op) en is niet snel tevreden (legt het uiteindelijk toch nog maar een keer aan een native speaker voor). Een goede vertaler moet niet alleen een grondige kennis hebben van de brontaal en -cultuur, maar vooral ook van de doeltaal. Voor een vertaler is het verder handig als hij over een divers netwerk beschikt, zodat hij zowel met vragen over, zeg, de kantiaanse filosofie als over chemische verbindingen ergens terechtkan. Het is ook nuttig om een paar native speakers achter de hand te hebben die je kunnen helpen bij interpretatieproblemen."

"Een goede vertaler is een evenwichtskunstenaar, een ambassadeur op papier."

Daan Stoffelsen, hoofdredacteur van De Revisor en coördinator van de website van Athenaeum Boekhandel

"Een goede vertaler is een kenner van taal en cultuur, ultiem empathisch in die zin dat zij of hij zich verplaatst in auteur en personages uit een andere cultuur, de verschillen ziet en die uitlicht of omzet. Een evenwichtskunstenaar, een ambassadeur op papier. (Ik zie vertalers wel voor me als correspondenten op afstand, Manon Smits (lees haar essay in ons meertaligheidsnummer 28!) over de verschillen tussen Italië en de Angelsaksische wereld, Lammie Post-Oostenbrink over cultuurverschillen in de Scandinavische wereld, Liesbeth van Nes over de Frans-Duitse as.)"

Marijke Nagtegaal, senior rechtenmanager bij Uitgeverij De Bezige Bij, Thomas Rap en Cargo

"Bescheidenheid: hij moet in dienst staan van het originele werk.

Durf: hij moet de moed hebben om de auteur waar het kan te verbeteren zonder het origineel geweld aan te doen.

Sociale vaardigheden: hij moet de auteur overtuigen van zijn keuzes."

Aline Lapeire, literair programmamaker voor deBuren en voormalig bureauredacteur bij De Bezige Bij Antwerpen

"Wat ik waardeer in een vertaler is het volgende:

• Een heel goede beheersing van het Nederlands (en een kennis van de verschillen tussen Noordnederlands en Vlaams);
• Kennis van het onderwerp van de vertaling en een kritische geest. Heel vaak haalt de vertaler feitelijke fouten uit boeken, waar de originele auteurs quasi altijd erg dankbaar om zijn;
• Betrouwbaarheid. Zie eerder: het vermogen om goed in te schatten hoe lang het zal duren om kwalitatief werk te leveren;
• Passie en nieuwsgierigheid."

Judith Uyterlinde, publishing director bij World Editions

"Een vertaler moet over geduld beschikken, want hij of zij leeft geruime tijd samen met het boek. Nieuwsgierigheid en de neiging om op onderzoek uit te gaan als hij of zij ergens de vinger niet helemaal achter kan krijgen, is ook erg belangrijk. Nooit denken ‘dit zal wel ongeveer goed zijn’, pas tevreden zijn als je het tot op de bodem hebt uitgezocht. Gevoel voor toon en stijl. Een grote woordenschat en de bereidheid die voortdurend te blijven uitbreiden."

Jan Baeke, dichter, redacteur, vertaler, essayist en festivalprogrammeur bij Poetry International

"Vertalen is de meest intense en meest geconcentreerde vorm van lezen. Dus de vertaler is misschien wel de beste lezer die je je kunt indenken. De vertaler kan vermoedelijk nog beter dan de auteur zelf uitleggen wat de essentie en betekenis van de tekst is, wat de tekst ons te vertellen heeft.

Zoals ik eerder al zei: een goede vertaler maakt dat de tekst leest alsof hij oorspronkelijk in de doeltaal is geschreven en laat de lezer doordringen tot het schrijverschap van de auteur van die vertaalde tekst.

Een vertaler moet dus goed snappen wat de auteur wil en hoe haar/zijn schrijverschap zich in de taal openbaart. Eigenlijk is het snappen van wat de tekst is misschien nog wel belangrijker dan een virtuoze taalbeheersing. Niet helemaal natuurlijk, maar even om aan te geven waar de essentie zit."