Verslag ELV studiedag 2025

Het verlangen naar onzichtbaarheid van vertalers wordt weleens gezien als een superpower, vertelde Gys-Walt van Egdom van de Universiteit Utrecht, maar dat heeft ook negatieve gevolgen. Door vaak onzichtbaar te blijven krijgen vertalers een lagere maatschappelijke status, waardoor de vergoeding voor hun werk laag blijft. Dat komt de kwaliteit van het werk niet altijd ten goede. De mate waarin vertalers vandaag online actief zijn en hoe zij dat doen verschilt dan ook sterk, blijkt uit een van zijn onderzoeken, en dat bevestigen de sprekers op deze studiedag. We verzamelden vijf tips om jouw digitale zichtbaarheid als vertaler in goede banen te sturen.

Tip 1: Digitale zichtbaarheid vraagt tijd, maar hoeft niet ingewikkeld te zijn.

Het onderhouden van websites en sociale media kost heel wat tijd en moeite. Dat ondervonden bijvoorbeeld Alexa Stoicescu en Eva Janssens van DLIT (Dutch Literature in Translation). Het project, met partners in elf landen, zet op hun website de Nederlandstalige literatuur in vertaling in de kijker én verzamelt die vertalingen in een databank, de DLBT (Digital Library and Bibliography of Literature in Translation and Adaptation). Om beide meer aandacht te geven werden enkele socialemediaprofielen aangemaakt waarop verscheidende aspecten van vertaling worden uitgelicht, maar door de grote tijdsinvestering zijn die voorlopig inactief. Anderzijds kan het volgens vertalers als Alyssia Sebes en Ralph Aarnout ook vrij laagdrempelig. Alyssia werkte aan een Instagramserie “Vertalers aan het woord”, waarin ze op zoek ging naar informatie over het vertalersvak en naar een community. Ze deelt ook regelmatig haar ervaringen op Substack. Ralph deelde dan weer zijn ervaringen met zijn podcast “De Vertaalstemmen”, waarin hij zes vertalers interviewt die vertellen over onderwerpen die een breed publiek interesseren. Zowel in de Instagramreeks als in de podcast zijn heel wat tijd gekropen, maar voor Alyssia en Ralph blijft het laagdrempelig en waardevol werk naast hun vertaalopdrachten.

Tip 2: Ga op zoek naar een online community.

De Britse schrijver en vertaler Daniel Hahn begon de voormiddag met een bekentenis: hij is online helemaal niet zo actief. Doorheen de jaren slaagde hij erin om offline een ruim netwerk op te bouwen, zodat zijn digitale aanwezigheid minder noodzakelijk is. De uitzonderingen daarop zijn Facebook, waarop hij gemakkelijk in contact kan komen met collega-vertalers, en een blog die hij als vertaaldagboek gebruikte. Ook Irina Anton, Michele Hutchison en Gonzalo Fernández Gómez, respectievelijk de Engelse, Roemeense en Spaanse vertalers van Grand Hotel Europa van Ilja Leonard Pfeijffer, maakten gebruik van de online mogelijkheden om een community te creëren. Zij richtten een online vertalerscollectief op met verschillende vertalers die allemaal rond dezelfde periode aan de vertaling van Pfejffer’s boek werkten. Alleen vertalen is vaak moeilijk, vertelden ze, maar door het vertalerscollectief konden ze eenvoudig tips uitwisselen en specifieke vertaalproblemen bespreken die in meerdere talen voorkwamen. Voor alle vertalers was dat een bijzonder positieve ervaring. Tot slot zijn er ook initiatieven als CELA (Connecting Emerging Literary Artists), die literaire vertalers bepaalde tools aanbieden om hun online zichtbaarheid te vergroten. Erik Peters van Wintertuin kwam vertellen over het doel van het project: opkomende vertalers en auteurs uit kleinere talen met elkaar verbinden door middel van bijvoorbeeld mentoraten, vertaalcafés, festivaltours en live ontmoetingen.

Tip 3: Zorg dat je contactgegevens makkelijk online te vinden zijn.

Jochen De Vos van Cosimo Uitgeverij deed een opvallende uitspraak: hij heeft een lijstje van vertalers met wie hij erg graag wil samenwerken, maar wiens contactgegevens hij maar niet kan vinden. (Gea Schelhaas, directeur van het Expertisecentrum Literair Vertalen, gaf mee dat het ELV-vertalersbestand misschien een oplossing kan bieden.) Schrijver en vertaler Manik Sarkar sloot aan bij de bevinding dat literaire vertalers vaak moeilijk te vinden zijn, al gaf hij ook meteen een eigen verklaring: als vertaler vindt hij het moeilijker om online iets over zijn werk te delen dan als schrijver. En dat terwijl vertalers net een unieke kijk op literatuur hebben (zie ook de volgende tip). Het komt literaire vertalers dus alleen maar ten goede als hun contactgegevens gemakkelijk te vinden zijn. Hoewel alle sprekers toegaven dat er nog nooit rechtstreeks een contract is voortgekomen uit hun online activiteiten, geloofden ze wel allemaal dat de indirecte impact van belang is.

Tip 4: Blijf authentiek.

Ook nog volgens Jochen De Vos hebben vertalers vanuit commercieel standpunt een unieke kijk op literatuur en kunnen zij tijdloze content brengen. Omdat Cosimo Uitgeverij zich vooral focust op vergeten klassiekers, waarvan de auteur vaak al is overleden, moeten zij een beroep doen op de vertaler als ambassadeur van het boek. De vertaler is dus commercieel gezien bijzonder interessant, want hij/zij heeft veel kennis van het boek en geeft vaak interessante ideeën voor volgende titels. (Getuige daarvan: ondergetekende merkte tijdens de koffiepauze op hoe de ene na de andere vertaler De Vos enthousiast benaderde met suggesties voor nieuwe vertalingen.) Dat unieke perspectief online delen levert je tot slot ook in SEO-termen een mooi voordeel op.

Tip 5: Houd het leuk!

De vraag of literaire vertalers al dan niet digitaal zichtbaar moeten zijn, werd tijdens de studiedag regelmatig bekeken vanuit een economisch perspectief: wat levert het voor de vertalers op? Nieuwe vertaalopdrachten zijn er voor de meeste sprekers nog niet uit voortgekomen, vermeldden we al. Het kan echter ook gewoon leuk zijn: Ralph Aarnout vond het maken van een podcast een fijne afwisseling met zijn vertaalwerk, net als Alyssia Sebes met haar Instagramreeks, en Manik Sarkar is trots op zijn eigen website. 

“Mijn website dient eigenlijk vooral voor mezelf,” grapt die laatste. Tegelijkertijd hebben we tijdens deze studiedag verschillende redenen gezien waarom digitale zichtbaarheid voor literaire vertalers bijzonder interessant kan zijn. Dankzij de persoonlijke ervaringen en concrete tips die werden gedeeld kregen alle aanwezigen alvast heel wat inspiratie om zelf aan de slag te gaan.