Verslag ESLT Summer School 2021

Toen ik in mei van dit jaar de oproep om me aan te melden voor de zomercursus van de European School of Literary Translation (ESLT) in mijn inbox ontdekte, aarzelde ik geen moment. Vorig jaar behoorde ik tot de gelukkigen die deel mochten nemen. Ik hoopte natuurlijk dat dat dit jaar ook het geval zou zijn, maar rekende nergens op. Ik was dan ook erg blij en aangenaam verrast toen een paar maanden later bleek dat mijn aanmelding succesvol was. Vier dagen lang brainstormen met, luisteren naar en leren van collega-vertalers, uitgevers, schrijvers en docenten. Ik had hier weer veel zin in.

Normaal gesproken vindt de ESLT Summer School in Rome plaats. Maar om redenen die verder geen uitleg behoeven, vond het evenement voor het tweede jaar online plaats. Op de eerste dag zat ik, compleet met een warme pot thee onder een gebloemde theemuts, al om kwart over acht achter mijn laptop. Ik had met mezelf te doen; deelnemers buiten het Verenigd Koninkrijk konden immers een uur later achter hun bureau kruipen. Later zou echter blijken dat mijn zelfmedelijden onterecht was. De deelnemers kwamen uit alle windstreken; er was zelfs iemand uit Californië, bij wie het kwart over drie ’s nachts was!

"Sommige deelnemers hadden wat meer ervaring in het lesgeven, andere juist in het vertalen. De een was een oude rot in het vak, de ander kwam nog maar net kijken."

Duncan Large (Academic Director aan het Britisch Centre for Literary Translation), die de hele week onze gastheer zou zijn, heette ons welkom en lichtte het programma toe. Hierna volgde een introductierondje. Er waren twintig deelnemers en een aantal vertegenwoordigers van de organiserende instanties. Naast de BCLT waren dat het Expertisecentrum Literair Vertalen, de San Pellegrino Foundation en het PETRA-E Netwerk. Sommige deelnemers hadden wat meer ervaring in het lesgeven, andere juist in het vertalen. De een was een oude rot in het vak, de ander kwam nog maar net kijken. Zo te zien was het gezelschap waarin ik me bevond niet alleen heel divers, maar bovendien heel boeiend. Ik wist toen al dat het weer een interessante week zou worden.

Die eerste dag was Canan Marasligil gastspreker. Ik was bijzonder onder de indruk van deze veelzijdige feministe, die, onder andere, literair vertaler, schrijver, redacteur en curator is en ook nog eens vijf talen vloeiend spreekt. Doordat Canan zo veelzijdig is, kon ze over veel onderwerpen haar visie met ons delen en markante uitspraken doen. Mooi vond ik bijvoorbeeld hoe zij sprak over de City in Translation. Zij liet ons op foto’s zien hoe zij taal in stedelijke ruimtes verkend heeft om te achterhalen hoe deze ruimtes zich verhouden tot de diversiteit in talen en hoe mensen in die steden hiermee interacteren.

Na de pauze wisselden we in break-outrooms in kleine niet-taalgebonden groepjes onze Best practices, tips & tricks uit, die vervolgens in de hoofdsessie per groep gepresenteerd werden.  

De volgende dag nam ik uitgerust weer achter mijn laptop plaats. Mijn pot thee ontbrak natuurlijk niet. Het thema van deze dag was Diversifying Literary Translation, met in de ochtend gastsprekers Olivia Hellewell (University of Nottingham) en Gitanjali Patel (medeoprichter Shadow Heroes), en ’s middags een paneldiscussie met Daniel Hahn als moderator.

"Wat is eigenlijk een ‘minder vertaalde’ taal en vanuit wiens oogpunt bekeken?"

Olivia Hellewell vertelde ons over ‘minder vertaalde’ talen en gebruikte het Sloveens om de implicaties hiervan uiteen te zetten. De sleutelvraag die zij stelde was: ‘Wat is eigenlijk een ‘minder vertaalde’ taal en vanuit wiens oogpunt bekeken?’ Verder besteedde Olivia aandacht aan de consequenties die de grootte van een land voor zijn taal heeft. De vertaalmarkt wordt grotendeels door het aanbod bepaald. Om het aanbod echter op te drijven is geld nodig. In de collegebanken bespreekt zij hoe hier in de praktijk mee omgegaan wordt.

Gitanjali Patels presentatie was fascinerend en zette mij aan het denken. In 2016 heeft zij Shadow Heroes medeopgericht, een prachtig educatief initiatief dat jongeren in creatieve vertaalworkshops bewust maakt van hun moedertaal en cultureel erfgoed en hen aanmoedigt hier trots op te zijn. Hoe zou een dergelijk initiatief in mijn jonge jaren mijn perceptie van mijn culturele achtergrond zich ontwikkeld hebben?, vroeg ik mij af. 

De ochtend gaf ons dus veel stof tot nadenken en ik was blij dat we een paar uur hadden om alles te verwerken voordat de middagsessie weer begon. Mijn oren waren bovendien door de constante druk van mijn koptelefoon tender geworden, zoals de Engelsen dat zo mooi zeggen. Ik was aan pauze toe.

’s Middags was de paneldiscussie (hier terug te kijken) ook voor niet-deelnemers toegankelijk. Het viertal waarnaar geluisterd kon worden bestond naast Canan en Gitanjali, uit B.J. Epstein (University of East Anglia) en, zoals gezegd, Daniel Hahn (schrijver, redacteur en vertaler) die als moderator optrad. Daniel vervulde zijn rol goed. Hij hield perfect in de gaten wat er gezegd werd en kon door zijn ruime ervaring overal gepast op reageren en elk antwoord opvolgen met een vervolgvraag voor het panel. Aansluitend op waar Olivia het eerder op de dag over had, vroeg hij bijvoorbeeld: ‘Waarom worden sommige talen bevoorrecht?’ Gitanjali haakte hierop in door te antwoorden dat vertalen een politiek proces is en als het ware koloniale patronen imiteert. B.J. benadrukte, net als Gitanjali in haar lezing gedaan had, het belang van het beheersen van een tweede taal. Dag twee werd afgesloten met een boeiende discussie.

"Het was verfrissend nog een keer te horen en te zien hoe de Leerlijn binnen de eigen lessen te gebruiken."

De derde dag van de zomercursus stond geheel in het teken van het PETRA-E Referentiekader en hoe de Leerlijn Literair Vertalen toegepast kan worden binnen de opleiding en training van de literair vertaler. Sprekers deze dag waren Roberta Fabbri (directeur SSLM San Pellegrino), Katarzyna Tryczyńska (University of Wroclaw), Dana Percec (West University of Timișoara) en Loredana Pungặ (West University of Timișoara). Het was verfrissend nog een keer te horen en te zien hoe de Leerlijn binnen de eigen lessen te gebruiken. Er werd bovendien stilgestaan bij de juridische en ethische aspecten waar je als vertaler tegenaan kunt lopen. De praktische voorbeelden, leerdoelen, diverse toepassingen en instrumenten, plus de feedback van studenten, inspireerden ons om in break-outrooms zelf onze ‘ideale les’ te ontwerpen.

De groepjes waren dit keer samengesteld op basis van de taal. Ik moet toegeven dat het fijn was om in het Nederlands met elkaar te brainstormen. Je kunt je dan immers ook in nuances uitdrukken waarin je in een andere taal niet altijd slaagt. Wij besloten uiteindelijk onze les volgens niveau LT3 van de Leerlijn te structureren en gebruikte twee uiteenlopende passages uit Multatuli’s Max Havelaar om tijdens de les te behandelen. De competenties en descriptoren uit de Leerlijn Literair Vertalen werden hierbij als uitgangspunt genomen. In de hoofdsessie presenteerde elk groepje zijn eigen ideale les, wat bijzonder waardevol was, omdat het weer tot nieuwe en soms verrassende inzichten leidde. (Zo had ik er nooit bij stilgestaan om tijdens de vertaaltraining bewegende elementen in je PowerPoint-slides te gebruiken! Het ging natuurlijk om de inhoud ging, maar de creatieve invulling van sommige presentatoren oogstten veel waardering.)

Op vrijdag begonnen we een halfuurtje later en dat was wel lekker. Ik zat toch om 8.30 uur lokale tijd achter mijn bureau en gebruikte dat extra halfuur om de informatiestroom van de afgelopen drie dagen nog eens goed in me op te nemen. Je raadt het al: met een kopje thee in de hand.

Deze laatste dag was een internationaal panel van uitgeverijen aan het woord. Edoardo Brugnatelli (Mondadori, Italië), Helga Frese-Resch (Kiepenheuer & Witsch, Duitsland) en Daria Saprykina (AST, Rusland) lieten ons achter de schermen van de uitgeverij meekijken. Duidelijk werd dat niet elke uitgeverij op dezelfde manier werkt en haar eigen motieven heeft om met een nieuwe, onbekende vertaler in zee te gaan. Ze waren het er echter wel over eens dat het vooral om netwerken gaat. Je moet de juiste mensen kennen en op het juiste moment op de juiste plek aanwezig zijn. Hiernaast moet je ook je huiswerk doen. Verdiep je in de uitgeverijwereld en weet welke genres en publicaties een uitgeverij in haar portfolio heeft.

"Wat een geweldige ervaring; inspirerend, leerzaam en van begin tot eind boeiend."

In de middag gaven alle deelnemers een korte presentatie over de afgelopen dagen. Zo werd bijvoorbeeld verteld wat de ESLT Summer School hen geleerd had, hoe zij dachten het geleerde in de praktijk te brengen en wat zij van de sprekers vonden. Je mocht zelf invulling aan je presentatie geven en bepalen of je dit eventueel visueel wilde ondersteunen met slides of met andere attributen. Bij gebrek aan beter, gebruikte ik een rieten mandje als hoedje, dat ik afnam terwijl ik Duncan bedankte voor zijn uitstekend optreden als moderator en gastheer namens de organisatie én voor zijn voortreffelijke uitspraak van alle ingewikkelde buitenlandse namen. Op hetzelfde moment bedankte ik alle organisatoren die zich voor en achter de schermen hadden ingezet om een succesvol evenement aan te kunnen bieden. Al met al heb ik weer veel geleerd van deze zomercursus. Wat een geweldige ervaring; inspirerend, leerzaam en van begin tot eind boeiend. De WhatsApp-groep die na afloop in het leven is geroepen is een bonus. Hiernaast zijn er plannen om op enig moment in de nabije toekomst elkaar in het echt te ontmoeten.