Over het hoe en waarom van een leesrapport voor (literaire) uitgeverijen

Geplaatst op: 11 december 2019

Een leesrapport behandelt in kort bestek alle aspecten van een nog niet in het Nederlands verschenen boek. Het wordt door de lector, vaak een boekvertaler, aangeboden aan de uitgeverij, waar het als informatiebron fungeert voor uitgever, fondsredactie en medewerkers marketing en verkoop.

Door Laura van Campenhout

Het bemachtigen van een vertaalopdracht is geen sinecure, zeker niet voor een beginnend literair vertaler met weinig of geen contacten in het boekenvak. Hoe weten uitgeverijen dat je er bent? Dat je in jouw taal- en vakgebied van wanten weet? En vooral, dat je in de startblokken zit om een boekvertaling te maken? Een professioneel leesrapport is een van de manieren om de aandacht van een uitgever op jou te vestigen.

De benaming ‘leesrapport’ dekt twee soorten boekverslagen: enerzijds het rapport dat de vertaler op eigen initiatief aan een uitgeverij aanbiedt en anderzijds het rapport dat de lector/vertaler schrijft in opdracht van een uitgeverij. In beide gevallen fungeert het rapport als informatiebron voor diverse afdelingen binnen de uitgeverij, maar ook als visitekaartje van de vertaler, die daarmee laat zien dat ze beschikbaar is voor opdrachten en wat ze als boekvertaler in haar mars heeft.

Op eigen initiatief

Je benadert een uitgever met een leesrapport over een zelf gekozen roman of verhalenbundel. In je brontaalgebied ‘ontdek’ je een titel (of zelfs een auteur) waarvan je vindt: dit moeten lezers in Nederland en Vlaanderen ook kunnen lezen. Hoe ga je te werk?

Je probeert te achterhalen of de vertaalrechten nog beschikbaar zijn en kiest een uitgeverij met een fonds waarin het boek naar jouw idee past. Je biedt de fondsredacteur vertaalde fictie een gedegen boekverslag aan, dat zowel informeert als enthousiasmeert. Eventueel samen met een voorbeeldig vertaalde passage uit het besproken boek. Voor dit type leesrapport doe je alle research zelf, zowel in het brontaalland als in het doeltaalgebied. Je ontvangt geen honorarium.

In opdracht van de uitgeverij

Een uitgever benadert je om een leesrapport te schrijven. Het kan gaan om een titel waarover snel een uitgeefbeslissing moet worden genomen. Jouw rapportage kan daarbij de doorslag geven.

Ook hier bied je een gedegen boekverslag aan, dat zowel informeert als enthousiasmeert. En ook hier stuur je eventueel een voorproefje van je kunnen mee. Voor dit type leesrapport kies je niet zelf welk boek je bespreekt. Er is meestal enige tijdsdruk. Spreek met je opdrachtgever een redelijk honorarium af.

Voor wie schrijf je?

Je schrijft je rapport voor iedereen die binnen de uitgeverij met het boek aan de slag zal gaan: uitgever, fondsredacteur en medewerkers marketing en verkoop. Voor velen van hen ‘vervangt’ het rapport het eigenlijke boek: de brontaal kan een barrière zijn, maar meestal is er ook gewoon geen tijd om een heel boek te lezen dat er bovendien nog niet is in het Nederlands.

Als de uitgever of fondsredacteur besluit de vertaalrechten aan te kopen, wordt het rapport onderdeel van het projectdossier. De redactie haalt het tevoorschijn bij het bepalen van de Nederlandse titel en gebruikt het bij het schrijven van de aanbiedingstekst en de flaptekst. Medewerkers van de afdeling marketing raadplegen het rapport bij het opstellen van hun promotieplan; vertegenwoordigers lezen je rapport zodat ze de boekhandelaren inhoudelijk kunnen informeren over het boek dat straks in de winkel ligt.

Je leesrapport moet dus in eerste instantie de uitgever/fondsredacteur over de streep trekken, maar vervolgens zal het ook diverse andere ‘boekenvakkers’ enthousiast moeten maken. Niet de aanstaande lezer of literatuurliefhebber maar dat brede ‘platform’ binnen de uitgeverij is je doelgroep. Hou dat in gedachten wanneer je de informatie die je tijdens je leesarbeid en je research bijeen hebt gebracht in je rapport gaat stoppen.

Wat staat er in het leesrapport?

Een goed leesrapport bevat alles wat voor je doelgroep relevant is. Dat is veel. Deel je rapport daarom overzichtelijk in. Bespreek één onderwerp per alinea en voorzie elk onderdeel van een kop die de lading dekt. Formuleer zakelijk en neutraal, vermijd vaagheden en clichés, laat verhalende beschouwingen achterwege. En hou het kort: het doorsnee leesrapport, getypt in een 12-punts letter, telt 3 tot 4 pagina’s A4. Hieronder staan de verschillende onderdelen op een rijtje.

Over het boek:

  • Technische gegevens

    Naam auteur, titel (evt. met een letterlijke Nederlandse vertaling), uitgever en jaar van uitgave, aantal pagina’s, evt. illustraties of andere bijzonderheden
  • Receptie in land auteur / buitenland

    Zijn de rechten aangekocht door buitenlandse uitgevers? Noem uitgevers en landen: uitgevers letten daarop. De website van de auteur of zijn literair agent kan je hierbij op weg helpen.

    Hoe is het boek elders ontvangen? Zijn er recensies? Voeg in een bijlage een paar vertaalde citaten toe, liefst uit gezaghebbende bronnen.

    Tip: een recensie-overzicht bestaat niet alleen uit superlatieven. Een kritisch geluid of een lauwe ontvangst mag niet ontbreken.

Over de auteur:

  • Biografische en bibliografische informatie.
  • Nominaties, prijzen, verfilmingen.
  • Heeft de auteur een website? Verwijs ernaar.
  • Zijn er eerdere titels in het Nederlands vertaald? Voeg titel, jaartal, uitgever, receptie toe. Zijn er vertalingen gepubliceerd in andere talen? Bij welke uitgevers?
  • Heeft de auteur een literair agent? Vermeld website en adresgegevens.

Kernzin + samenvatting:

  • Open deze sectie met een strakke, glasheldere ‘oneliner’ die exact weergeeft waar het in dit boek om gaat. Grote kans dat je deze kernzin straks terugziet als kopregel in de aanbiedingsfolder. Een boeiende kernzin is een verkoopargument waar vertegenwoordigers blij mee zijn.
  • Geef in je samenvatting antwoord op de vijf w-vragen: wie, wat, waar, wanneer en waarom. Het is de kunst om dat beknopt te doen: maximaal 500 woorden. Blijf concreet: daarmee verklein je de kans dat je doelgroep je woorden anders interpreteert dan jij bedoelt.

    Bespreek je een verhalenbundel? Maak dan samenvattingen van ongeveer 100 woorden per verhaal, en maak eventueel een selectie.
  • Ga ervan uit dat je doelgroep wil weten ‘hoe het afloopt’. Je samenvatting mag dus onthullen wat er te onthullen valt, maar maak van je rapport geen literaire analyse.
  • Laat je eigen mening nog even achterwege, al ben je nog zo enthousiast.

Stijlkenmerken:

  • Structuur & vorm

    Geef informatie over het uiterlijk van de tekst. Vermeld alles wat je opvalt: korte of lange zinnen; hoofdstukken met of zonder verhalende titels; verhouding beschrijving/dialoog; bijzondere opmaak (brieven, krantenartikelen)?
  • Taal & toon

    Wie is de vertelinstantie? Wisselt het perspectief, zijn er flashbacks? Is er specifieke beeldtaal of symboliek? Vermeld hier ook taalexperimenten, woordspelingen, literaire verwijzingen, bijzondere vocabulaires?

    Wat betekenen deze kenmerken voor de ‘vertaalbaarheid’ van het boek?
  • Genre, thema’s en trefwoorden

    ‘Vang’ het boek in termen die de lading dekken. Past het in een duidelijk afgebakend genre? Is er een thematische rode draad? Wat voor ‘tags’ zou je het boek geven? Noem alleen de belangrijkste.
  • Actualiteit

    Hoe herkenbaar is het verhaal? Haakt het in op hedendaagse gebeurtenissen? Is het tijdloos?
  • Uniciteit

    Wat maakt dit boek zo bijzonder? Benoem wat het boek uniek maakt. Is het de sfeer, de vervreemding, de onthulling?

    Noem hier eventueel ook auteurs en titels (boeken of films) waarmee je raakvlakken ziet.

Titel:

  • Waarom heet het boek zo? Heeft de titel in de brontaal meerdere betekenissen? Geef aan of deze gelaagdheid van belang is.
  • Doe voorstellen voor een Nederlandse titel.

Lezerspubliek:

  • Wie gaan dit boek lezen? Denk aan geslacht, leeftijd, niveau, smaak, levensstijl.
  • ‘Interessant/Leuk/Aansprekend voor lezers van …’ Hoe preciezer je dit kunt aangeven, des te beter je doelgroep het boek kan plaatsen.

Je oordeel:

  • Hoe heb je het boek zelf ervaren? Waarom vind je het zo bijzonder? Is het toegankelijk of weerbarstig en daarom juist intrigerend?
  • Signaleer hier ook eventuele storende elementen. Ben je dingen tegengekomen die (historisch, logisch) niet kloppen? Is dat bewust gedaan / voor het verhaal van belang?

Een voorproefje

Stuur een proeve van je vertaalbekwaamheid mee: een voorbeeldig vertaalde passage die je doelgroep laat ‘proeven’ hoe het boek in het Nederlands klinkt. De uitgever ziet dan meteen wat jij als vertaler in huis hebt.

Het meesturen van hele hoofdstukken of zelfs een compleet vertaald manuscript is niet aan te raden. Een paar A4’tjes zijn voldoende, het gaat om een eerste indruk. Zorg ervoor dat je fragmentkeus representatief is voor de belangrijkste stijlkenmerken.

Jij hebt dit voorproefje vertaald, zet je naam er dus op.

De frisse blik

Klaar? Laat dan een kritische meelezer naar je rapport kijken. Er kunnen onduidelijkheden in zijn geslopen, en aangezien jij weet wat je bedoelt, zal alleen de blik van een ander je kunnen vertellen of ook anderen je bedoeling zien. De bedenkingen van een ander helpen je om met andere ogen naar je eigen tekst te kijken.

Laat ook je voorproefje nakijken, liefst door een meelezer die thuis is in bron- en doeltaal. Maar ook een meelezer die alleen het Nederlands proeft kan een waardevol klankbord zijn.

Kies je meelezer met zorg: zoek iemand die constructief commentaar geeft en niet bang is om streng of ‘onaardig’ te lijken. Een ervaren collega kan daar waar het nodig is bijsturen en adviseren.

Het rapport aanbieden

Voor de lector die in opdracht werkt, is het aanbieden van het leesrapport een koud kunstje: de uitgever zit op de rapportage te wachten.

Een vertaler die van plan is om op eigen initiatief uitgevers te benaderen zal op onderzoek uit moeten: welke uitgeverij is geschikt?

Enkele tips:

  • Benader één uitgeverij tegelijk.
  • Stuur je rapport niet plompverloren richting uitgeverij; de kans is groot dat het ongelezen op een stapel belandt.
  • Informeer telefonisch naar de naam van de redacteur vertaalde fictie aan wie je je zending kunt richten.
  • Vraag meteen even na of de uitgeverij bepaalde eisen stelt aan leesrapporten.
  • Stuur de redacteur vooraf een e-mail waarin je je kort voorstelt. Als het leesrapport kort daarna op de uitgeverij arriveert, weet de redacteur wie de inzender is en om welk boek het gaat.

En dan?

Blijf niet eindeloos op een reactie zitten wachten. Neem na een aantal dagen zelf contact op met de bewuste redacteur. Kan deze op dat moment nog geen uitsluitsel geven? Spreek dan samen af wanneer je nogmaals contact op kunt nemen. Probeer tot een concrete afspraak te komen.

Veel succes!