Literaire professionals vertellen - Hoe is je relatie met vertalers?

Daan Stoffelsen, hoofdredacteur van De Revisor en coördinator van de website van Athenaeum Boekhandel

"De relatie met vertalers is over het algemeen heel hartelijk, we corresponderen over ambacht en kunst, taal op zinsniveau en intuïtie op toon. Dus ja, de vertaler is medewerker, een ambachtsman of -vrouw, én mede-auteur. Alleen kun je eenvoudiger met de vertaler in gesprek over technische aspecten, goede vertalers zijn praktisch en gericht op hun lezerspubliek. Dat geldt lang niet voor elke oorspronkelijke auteur – al is het natuurlijk zo dat je dossiers als perspectief en dialoog en psychologie bij vertalers sowieso niet meer aansnijdt, die elementen zijn een gegeven.

Maar net als bij auteurs verschilt de intensiteit van het contact heel erg: vaak komt iets kraakhelder en schoon binnen, dan gaat het over drie kleine dingen waar de ander al heel goed over heeft nagedacht. Een volgende keer zoek je samen naar de juiste termen, registers, constructies. Dan realiseer je je eens te meer dat jullie samen de eerste lezers van een tekst in een nieuwe taal zijn. Ja, redacteur en vertaler zijn eerste lezers – en dat geeft een gelijkwaardigheid die heel prettig is, en een grote verantwoordelijkheid die je gelukkig kunt delen."

Helen Zwaan, literair vertaler en bureauredacteur bij Atlas Contact

"De vertaler zit eigenlijk altijd het beste ‘in’ het werk."

"Ik ben bureauredacteur van de vertaalde non-fictie en werk uitsluitend met vertalers. Doordat ik zelf vertaal, kan ik me gedurende het productieproces goed in de vertaler van het boek in kwestie verplaatsen. Ik weet hoeveel zorg, tijd, denkwerk, bloed, zweet en tranen een vertaling vergt en ben ervan doordrongen dat er zonder een goede vertaler ook geen goed boek is. De vertaler zit eigenlijk altijd het beste 'in' het werk en heeft in mijn ogen – tenzij het huisregels betreft – in de meeste gevallen het laatste woord, ook al heeft de bureauredactie wat productie en planning betreft officieel de touwtjes in handen. Ik leg tijdens het redigeren en corrigeren liever te veel aan vertaler(s) voor dan te weinig, en probeer tegelijkertijd ook stiekem van hun keuzes te leren."

Judith Uyterlinde, publishing director bij World Editions

"Ik zie de vertaler als een tweede stem van de auteur. De auteur is de eerste stem, want het boek is zijn of haar geesteskind, maar de vertaler verdient ook een plek op het omslag en dient overal vermeld te worden. Wij hebben besloten de naam van de vertaler altijd duidelijk leesbaar op het omslag te zetten. Een goede of slechte vertaling kan het werk maken of breken."

Aline Lapeire, literair programmamaker voor deBuren en voormalig bureauredacteur bij De Bezige Bij Antwerpen

"Ik werk nu zo’n tien jaar in het taal- en literatuurveld en ben de vertaler steeds meer als medeauteur gaan zien. Het is bijzonder om te lezen hoe vertalers een eigen stijl ontwikkelen die past bij het werk van een auteur, en hoe ze pertinente vragen en correcties aanbrengen. Met enkelen van hen bouwde ik, zeker bij het begeleiden van vertalingen als bureauredacteur, een nauwere band op dan met veel auteurs. Je werkt namelijk aan méér projecten samen. Het is fijn als er een sfeer van wederzijdse appreciatie ontstaat, waarbij je elkaar ook kunt vertellen over je vakantie enzovoort.

Wat wel zo is, is dat je als opdrachtgever meer rekent op een vertaler. Je vertrouwt erop dat die het werk aan een opdracht goed kan inschatten en dat die de afgesproken deadline haalt. Een auteur wordt het makkelijker vergeven als de inspiratie niet komt en de publicatie uitgesteld moet worden. In ieder geval is het belangrijk om het als vertaler zo snel mogelijk aan te geven als je tegen de deadline geen kwalitatief resultaat kunt afleveren."

Ebissé Wakjira-Rouw, medeoprichter van Dipsaus en redacteur bij Uitgeverij Pluim

"Dit vind ik een lastige vraag. Waar ik me nu mee bezighoud is het werk van gemarginaliseerde groepen en de Nederlandse vertaalwereld is totaal niet divers. Dat merk je bijvoorbeeld in discussies over vertalingen van problematisch taalgebruik. Dus aan de hand van hoe een vertaler het werk van gemarginaliseerde groepen benadert, pas ik mijn rol tegenover diegene aan."

Marijke Nagtegaal, senior rechtenmanager bij Uitgeverij De Bezige Bij, Thomas Rap en Cargo

"Zonder een goede vertaling heeft een werk weinig kans om goed gerecenseerd te worden, of goed te verkopen."

"Heel erg goed. Met veel vertalers heb ik een vriendschap opgebouwd en ik zie hen regelmatig persoonlijk. Zonder een goede vertaling heeft een werk weinig kans om goed gerecenseerd te worden, of goed te verkopen. Het is dus van het grootste belang dat een vertaler heel goed werk aflevert. Het zijn in mijn ogen herscheppers. Auteurs vind ik geen goede benaming, dat zijn de bedenkers van het boek, maar vertalers komen wel dicht in de buurt."

Jan Baeke, dichter, redacteur, vertaler, essayist en festivalprogrammeur bij Poetry International

"Ik geloof dat mijn relatie met vertalers gewoonlijk prima is. De rollen zijn meestal duidelijk. Als we bij Poetry een buitenlands dichter hebben geboekt vragen we een potentiële vertaler of zij/hij beschikbaar is en zin heeft om de bedoelde dichter te vertalen. Zodra de festivalselectie binnen is sturen we de selectie en het e-mailadres van de dichter aan de vertaler door. We vragen de vertaler om binnen een week of vier met een eerste vertaling te komen. Soms hebben we meer haast, als de dichter op het laatste moment is geboekt (bijvoorbeeld vanwege het afzeggen van een andere dichter).

Wel een interessante vraag of ik de vertaler als medewerker of als medeauteur zie. Ik zie de vertaler eerder als een medeauteur. De vertaler maakt een Nederlands of Engels equivalent van het originele gedicht; dat is meer dan een letterlijke vertaling, want de vertaling moet ook als een Nederlands of Engels gedicht 'werken'. In het beste geval moet het klinken of lezen alsof de auteur het in het Nederlands of Engels heeft geschreven. Ik vind het persoonlijk geen groot probleem als een vertaler een iets andere draai aan een zin of passage geeft. Uiteraard zonder de essentie of intentie van de tekst geweld aan te doen; wat weer de vraag opwerpt wat dan de essentie of intentie precies is in het geheel van inhoud, betekenis en taal? Bij vertalingen van mijn werk was ik soms blij verrast door een vondst die het gedicht eigenlijk nog wat extra’s gaf, die ik eigenlijk een ‘verbetering’ van het origineel vond. Dat kan natuurlijk ook. Maar goed, niet iedere auteur is blij met die ‘vrijheid’ van de vertaler."

Thalia Ostendorf, redacteur, vertaler en medeoprichter van Uitgeverij Chaos

"Of ik de vertaler zie als medewerker of als medeauteur van een werk? Ergens in het midden. Je moet het werk je eigen maken, maar ook het werk van de auteur respecteren en er niet een te vrije invulling aan geven; het is wel het originele werk van iemand anders en dat moet gerespecteerd worden."

Annelies de hertogh, vertaler, persklaarmaker en corrector

"Het geeft veel voldoening als je dan achteraf via de redacteur hoort dat de vertaler heel blij was met je opmerkingen."

"Als persklaarmaker sta ik ten dienste van de vertaler en de auteur. Ik ben de frisse blik die een vertaler nodig heeft nadat hij maandenlang intensief met een tekst is bezig geweest en daardoor als het ware blind is geworden voor sommige taal- en tikfouten en stilistische onvolkomenheden.

Hoewel je als persklaarmaker in principe geen contact hebt met de vertaler en/of auteur in kwestie, probeer ik me altijd in hun gedachten en schrijfstijl te verplaatsen. Ik vind het belangrijk om op een respectvolle manier en zonder opdringerig te worden commentaar te leveren en suggesties te doen. Het geeft veel voldoening als je dan achteraf via de redacteur hoort dat de vertaler heel blij was met je opmerkingen. Sommige vertalers nemen zelfs de moeite om een mailtje of een briefje te sturen, heel fijn is dat!"