Literaire professionals vertellen - Waarvoor schakel je vertalers in?

Thalia Ostendorf, redacteur, vertaler en medeoprichter van Uitgeverij Chaos

"We hebben tot nu toe maar één publicatie met een externe vertaler uitgebracht. De vertaler, Monique ter Berg, heeft ons benaderd. Wij zijn toen in vol vertrouwen met haar in zee gegaan door alleen naar haar vorige projecten te kijken. Voor toekomstige projecten willen wij kijken welk boek bij een vertaler past. De vertaler moet als het ware tussen de regels kunnen lezen en genoeg achtergrondkennis hebben om onze toekomstige boeken te vertalen."

Ebissé Wakjira-Rouw, medeoprichter van Dipsaus en redacteur bij Uitgeverij Pluim

"Van de vertaler van een boek over sterrenkunde verwacht ik bijvoorbeeld niet alleen taalkundige, maar ook inhoudelijke kennis van zaken."

"Tot nu toe heb ik als redacteur non-fictie vertalers alleen ingeschakeld voor boeken die uit andere talen naar het Nederlands vertaald moesten worden. De inhoud en het genre van het te vertalen werk zijn leidend bij mijn keus voor een vertaler. Als het boek narrative non-fiction is, ga ik op zoek naar literaire vertalers (bijvoorbeeld voor Between the World & Me van Ta-Nehisi Coates en Future Sex van Emily Witt) en als het een populairwetenschappelijk onderwerp is naar vertalers met inhoudelijke kennis van zaken. Vaak zijn dit dus ook wetenschapsredacteuren, journalisten en schrijvers. Van de vertaler van een boek over sterrenkunde verwacht ik bijvoorbeeld niet alleen taalkundige, maar ook inhoudelijke kennis van zaken.

Volgens mij is het prettig en verstandig als boeken van één literaire auteur door dezelfde vertaler vertaald worden. Het moet niet, maar het is handig omdat een vertaler al bekend is met de pen of stem van zo’n schrijver. Bij non-fictie is dit misschien minder van belang."

Jan Baeke, dichter, redacteur, vertaler, essayist en festivalprogrammeur bij Poetry International

"Als programmeur van Poetry International schakel ik vertalers in voor het vertalen van poëzie en voor het vertalen van andere teksten zoals lezingen, artikelen, essays van dichters of andere schrijvers en inleidingen op het werk van de dichters. En de dichters die ik hier bedoel zijn vooral dichters die te gast zijn op het jaarlijkse Poetry International Festival (of bij enkele andere programma’s door het jaar heen) of dichters waar we op de website van Poetry International aandacht aan besteden.

Soms maken we een boekuitgave van een festivaldichter (samen met een uitgever) en dan laten we meer vertalen dan de gebruikelijke hoeveelheid festivalgedichten.

Een dichter die we uitnodigen voor het festival vragen we gewoonlijk om gedichten tot een maximum van in totaal ongeveer 250 regels tekst. Soms vragen we meer regels als we de dichter op meerdere momenten in het festival programmeren en het voor de dichter fijn is om te kunnen variëren in haar/zijn voordracht. We programmeren altijd ten minste een hoofdlezing van de dichter van ongeveer 20 minuten en daar is die hoeveelheid van 250 regels uit voortgekomen. Met zo’n vaste hoeveelheid regels kunnen we ook goed budgetteren. Wij hanteren het afgesproken (Auteursbond, Nederlands Letterenfonds) vertaaltarief van € 2,50 per regel.

We zorgen altijd voor een vertaling van de festivalgedichten in het Nederlands en het Engels (of een vertaling in één van die talen als de andere taal de taal van het origineel is). We vragen de vertaler niet zelden om ook een korte biografie van de dichter en/of typering van het werk te schrijven, dit voor publicatie op de website of in een eventuele festivaluitgave. Die klus wordt uiteraard ook vergoed.

We organiseren ook geregeld (tijdens of rond het festival) programma’s waarin we het vertaalproces onder de loep nemen. Dan doen we een interview met de vertaler (en de dichter), of we vragen de vertaler om een korte lezing te geven over het vertalen van het werk van een specifieke festivaldichter. In de toekomst willen we ook graag geregeld een opdracht geven aan een vertaler om een essay over een of meerdere aspecten van het vertalen van poëzie te schrijven, ten behoeve van een serie online-essays (en mogelijk een boekuitgave in the end).

En verder organiseren we ook vrij standaard workshops met vertalers. Een specifieke workshop van Poetry is het programma Met andere woorden. Daarin bieden we liefhebbers en amateurs de gelegenheid om in aanloop naar het festival een gedicht van één van de festivaldichters te vertalen. Die vertalingen worden dan in een afsluitende workshop tijdens het festival doorgenomen met de vertaler van die dichter (en niet zelden ook de dichter zelf).

Bij de keuze van een bepaalde vertaler spelen verschillende factoren een rol. Soms is de keuze aan professionele poëzievertalers heel klein. Er zijn - of misschien beter gezegd: wij (en het Nederlands Letterenfonds dat we zo nodig consulteren) kennen - niet heel veel vertalers van poëzie uit het Fins, het Hongaars of het Koreaans, om maar eens een paar talen te noemen. In 2017 en 2018 hadden we een dichter uit Myanmar; helaas hebben we geen vertaler van het Burmees naar het Nederlands kunnen vinden. In dit geval hebben we gekozen om te werken met een duo: een vertaler van Burmees naar Engels en een dichter die (op basis van de Engelse vertalingen) veel affiniteit met het werk van de dichters had.

Bij vertalingen uit een taal die de nodige vertalers kent kiezen we bij voorkeur een vertaler waarvan wij denken dat die het te vertalen werk goed aanvoelt/begrijpt/kan doorgronden.

Het komt ook vaak genoeg voor dat we weten dat een vertaler al met het werk van een bepaalde dichter bezig is. En zeker als een vertaler met het voorstel komt om een dichter uit te nodigen en we zien wat in dat voorstel, dan geven we de vertaalopdracht eigenlijk altijd aan de tipgever.

We kiezen graag jonge vertaaltalenten om zo beginnende vertalers een podium te bieden. Maar we willen ook de gerenommeerde poëzievertalers op gezette tijden opdrachten blijven geven; ook hun schoorsteen moet blijven roken.

Voor ons zijn vertalingen heel belangrijk; zonder goede vertalingen geen festival met internationale poëzie. En we houden ook van het proces van vertalen. Het is fijn om daar met vertalers over te kunnen praten en ons is gebleken dat het publiek dat ook vaak heel onderhoudend en interessant vindt. Daar zou ik in de toekomst nog meer mee willen doen."

Marijke Nagtegaal, senior rechtenmanager bij Uitgeverij De Bezige Bij, Thomas Rap en Cargo

"Wij sluiten als rechtenafdeling niet de overeenkomst met de vertaler, maar met de buitenlandse uitgever, dus wij bepalen de keuze van de vertalers niet. Wij geven buitenlandse uitgevers wel advies met welke vertalers ze in zee kunnen gaan. Dat vinden wij zeer belangrijk. De kwaliteit van de vertaling bepaalt mede het succes van het originele werk.

Hoe je een vertaler kiest voor een bepaald project? Je weet als het goed is wat hij of zij eerder heeft vertaald, wat voor smaak de vertaler heeft of met welke buitenlandse uitgevers hij of zij contact heeft; je kent de onderwerpen of doelgroepen waarin de vertaler is geïnteresseerd. Of je weet van welke schrijvers de vertaler houdt.

Hoe bepaal je welke vertaler je ergens voor wilt vragen? De buitenlandse uitgever bepaalt welke vertaler hij vraagt voor de vertaling van een boek van een van onze auteurs, maar wij raden graag de allerbeste vertalers aan. Wij raden in principe altijd vertalers aan die goed zijn beoordeeld door adviseurs van het Nederlands Letterenfonds. 

Vind je dat een auteur altijd door dezelfde vertaler moet worden vertaald? In principe staan wij daarachter tenzij de uitgever een goede reden heeft om een andere vertaler te nemen.

Waar zie je nog een rol weggelegd voor vertalers? Vertalers zijn uitermate geschikt om boeken aan te raden bij buitenlandse uitgevers met wie ze contact hebben. Sommige buitenlandse uitgevers vragen echter vaak in principe niet de mensen die een rapport maken over een boek, voor het maken van de vertaling."

Judith Uyterlinde, publishing director bij World Editions

"We willen vertalers ook graag als ambassadeur gebruiken voor het werk dat ze vertalen."

"Ik kies voor het vertalen van boeken bij voorkeur vertalers met enige ervaring, liefst prijswinnende vertalers van naam, maar als ik een overtuigende mail krijg van een ambitieuze beginnende vertaler die bereid is een sample-vertaling te leveren, en zich eventueel ook te laten begeleiden door een mentor (een ervaren vertaler), die hij of zij liefst zelf benadert zodat ik er geen extra werk aan heb, dan geef ik die ook graag een kans. Bij voorkeur laat ik een auteur door dezelfde vertaler vertalen, maar soms zijn er goede redenen om dat niet te doen. Als een goede ervaren vertaler zelf geen tijd heeft om een boek te vertalen vraag ik diegene vaak om suggesties voor een andere vertaler.

Soms schakelen wij vertalers ook in om leesverslagen te maken van boeken die we in overweging willen nemen, uit een taal die we zelf niet beheersen.

We willen vertalers ook graag als ambassadeur gebruiken voor het werk dat ze vertalen. We vragen ze altijd om een videopitch waarin ze het boek inleiden en er dan een stukje uit lezen. Dat delen we op social media en op ons YouTube-kanaal."

Daan Stoffelsen, hoofdredacteur van De Revisor en coördinator van de website van Athenaeum Boekhandel

"Vertalers benaderen ons bij De Revisor met eigen ideeën – en dan kiezen we natuurlijk voor die combinatie van tekst en vertaler –, maar soms willen we graag een tekst van een favoriete auteur vertalen, en dan vinden we het belangrijker nieuwe vertalers een kans te geven. Stella Linn pitchte een geweldig verhaal van Jean-Noël Blanc voor ons zomernummer 2021, maar voor mijn grote favoriet Teju Cole, die uitstekend door Paul van der Lecq vertaald wordt, benaderden we Jeske van der Velden. In onze 26ste en 27ste nummers zag je vaste vertalers Mari Alföldy en Luc de Rooy voor György Konrád en Antonio Ortuño, maar een essay van de Amerikaanse dichteres Layli Long Soldier werd door Nevorice Matheu vertaald.

En op Athenaeum.nl merk ik dat vertalers uitstekende ambassadeurs kunnen zijn voor hun werk en hun auteurs. Ik lees hun toelichtingen – hoe taliger hoe liever – met groot genoegen. Het zijn de beste lezers, en ze kunnen met grote liefde en kennis over hun werk schrijven – en in veel gevallen ook spreken. Ik hoop dat vertalers de komende jaren vaker als interviewers en sprekers worden gevraagd."

Helen Zwaan, literair vertaler en bureauredacteur bij Atlas Contact

"Ik neem zelf geen vertalers aan, maar de redactie vraagt me soms om aanbevelingen voor een bepaald project. In dat geval loop ik mijn nabije en indirectere kringen af om te bedenken wie er geschikt zou kunnen zijn. Ik werk op een non-fictieafdeling, dus ik ga daarbij na of een bepaald onderwerp, een bepaalde stijl of stem die vertaler zou liggen. Als ik dan de keuze heb om een gevestigde vertaler of een beginnende voor te dragen, dan kies ik toch sneller voor de beginnende – ik heb dan immers de kans om nieuw talent aan het bestand van de uitgeverij toe te voegen! En ik ben me ook heel bewust geworden van het feit dat iedereen in het boekenvak de verantwoordelijkheid en taak heeft om zijn of haar invloed – op welk vlak dan ook – op zo’n manier in te zetten dat het de diversiteit in de literaire wereld ten goede komt. Dat probeer ik bij iedere beslissing of overweging in mijn hoofd te houden."

Aline Lapeire, literair programmamaker voor deBuren en voormalig bureauredacteur bij De Bezige Bij Antwerpen

"deBuren werkt als Vlaams-Nederlandse organisatie voornamelijk in het Nederlands, maar we zijn daarnaast partner van het internationale talentontwikkelingstraject CELA en bijvoorbeeld het Brusselse poëziefestival Transpoesie. Ook voor het audioboekenproject citybooks werken we samen met vertalers en anderstalige stemacteurs.

Voor veel projecten hebben we een jaarlijks terugkerende samenwerking met vertalers. Als je tevreden bent over iemands werk en die kent het project al, dan bespaart het je veel zoekwerk om de samenwerking te vernieuwen. Het geniet zeker de voorkeur om binnen oeuvres met eenzelfde vertaler te blijven samenwerken. Heel soms brengt een auteur ook zelf een vertrouwde vertaler aan.  

Ik denk dat vertalers in het brede literaire veld diverse rollen kunnen spelen, waarbij ze hun brede belezenheid en taalbeheersing uit kunnen spelen. Zeker een rol van freelance curator of literair agent kan erg bij hen passen. Ik vind het ook geweldig interessant om in literaire tijdschriften of op het podium Europese auteurs te leren kennen aan de hand van een vertaling en beschouwing van de vertaler.

In CELA blijkt wel dat het een evenwichtsoefening is om je vak te beoefenen en tegelijk andere pistes te verkennen. Die verkenningen kosten tijd en leveren niet altijd (onmiddellijk) iets op, wat frustrerend kan zijn."