Vertalers vertellen - Tips van vertalers voor vertalers

Huub Stegeman, vertaler uit het Engels en Duits in het Nederlands

"In het begin vond ik het moeilijk om fouten te maken, niet goed te zijn. Het heeft best een tijd geduurd voor ik de juiste methode vond om alle onnodige foutjes te vermijden en met kritiek te leren omgaan. Dat laatste lukte me toen ik eindelijk begon te begrijpen dat een goed boek nooit het werk van één persoon is, maar teamwork.

Ik ben de persklaarmaker gaan beschouwen als mijn vangnet terwijl ik zelf ergens hoog op de verbale trapeze mijn kunsten uithaal. Als ik dan een keer misgrijp en naar beneden donder, kan ik het vangnet toch moeilijk verwijten dat het daar hangt... Als er eens een keer teveel commentaar was, bedacht ik me altijd dat ook een pkm moet laten zien dat hij of zij werk heeft gedaan, en dus wel eens te ijverig kon zijn geweest. Kortom: neem het allemaal niet zo persoonlijk, het gaat om het resultaat."

Nicolette Hoekmeijer, vertaler in het Nederlands uit het Engels

"Als je iets niet weet, als je ergens geen verstand van hebt, ga dan niet bluffen, schrijf niet zomaar iets op in de hoop dat het wel zal kloppen. Vraag, vraag, vraag! Aan collega’s, aan specialisten, aan auteurs, aan wildvreemden, aan vrienden. Een van de belangrijkste lessen die ik gaandeweg heb geleerd is dat vrijwel iedereen bereid is mee te denken – zowel de behulpzaamheid van buitenstaanders als de collegialiteit van vertalers is hartverwarmend. Daarnaast is het zo dat onder woorden brengen wat je probleem is, je vaak als vanzelf naar de/een oplossing leidt."

Martin de Haan, vertaler uit het Frans in het Nederlands

"Ik denk dat vallen en opstaan nodig is om tot een eigen vertaalstijl te komen. Maar ik denk wel dat ervaren vertalers veel kunnen overdragen aan beginners. Dat heb ik zelf nooit gekend, maar ik heb wel met een paar andere vertalers Frans al heel gauw een groepje gevormd dat elkaars werk kritisch las en besprak."

Andrea Kluitmann, vertaler uit het Nederlands in het Duits

"Je moet tegelijkertijd een dikke en een dunne huid hebben."

"Misschien had ik meer willen weten over de twee bijzondere kanten die je als vertaler moet hebben, zeker in het begin: het werk zelf eist veel invoelingsvermogen en gevoeligheid, maar de wereld van de uitgeverij is – ondanks dat er veel vriendelijke mensen werken – vrij hard en pogingen om een voet tussen de deur te krijgen gaan gepaard met veel teleurstelling, tegenslag en verdriet.

Je moet dus tegelijkertijd een dikke en een dunne huid hebben. Ik heb hier erg mee geworsteld en had graag verhalen van collega’s gehoord die misschien ook eens afgewezen werden op een proefvertaling, die nooit antwoord kregen op vriendelijke mails aan uitgeverijen etc. Die verhalen waren er zeker allemaal wel, ik stond helemaal niet alleen met mijn ervaringen, maar ik hoorde ze heel laat. Dat ligt ook een beetje aan de tijd waarin ik begon, sociale media maken het nu makkelijker.

Wat ik ook niet zo door had: proefvertalingen moeten puik zijn. Ik was een keer in de situatie dat een Duitse uitgever behalve mijn leesrapport ook de volgende dag al een vertaling van tien pagina’s nodig had om eventueel mee te kunnen doen aan een rechtenveiling. Ik vond het boek geweldig, heb alles waarmee ik bezig was opzijgezet en ben (de halve nacht door) aan de slag gegaan. Ik wist dat mijn vertaling mankementen zou vertonen, maar dat leek me niet meer dan logisch omdat ik hem niet eens vier uur had kunnen laten liggen om opnieuw kritisch te bekijken.

Van de uitgever verwachtte ik een beetje abstractievermogen en ook begrip; het was niet mijn keuze om hals over kop een vertaling af te raffelen, de haast diende een duidelijk doel en ik had gedaan wat ik kon doen in die korte tijd. Ze kregen de vertaalrechten voor het boek, maar de vertaalopdracht gaven ze aan iemand anders, vermoedelijk omdat mijn haastvertaling geen goede indruk had gemaakt, geen vertrouwen had gewekt...

Later in mijn carrière bracht ik een keer een roman van een vriend zelf onder bij een Nederlandse uitgever die bijzonder goede contacten had met Duitsland; mij leek het vanzelfsprekend dat ik dat boek zou gaan vertalen, wie anders? Door allerlei miscommunicatie gebeurde dat niet, dat was echt heel erg verdrietig, temeer omdat het boek een heel groot succes werd, ook in Duitsland, het had mijn status absoluut kunnen veranderen.

Tip 1: Er zullen beslist situaties denkbaar zijn waarin je je toch moet laten opjutten, maar vraag om tenminste één dag extra (dat kan meestal wel als je je poot stijf houdt; al zeggen ze eerst van niet) en laat als het even kan een collega corrigeren. Een beetje extra tijd en vreemde ogen maken heel veel verschil.

Tip 2: Zeg het altijd heel erg duidelijk als je iets wilt, ga voor de zekerheid gewoon niet van dingen uit die jou vanzelfsprekend lijken."

Jan Willem Bos, vertaler uit het Roemeens in het Nederlands

"Toen ik begon, had ik graag meer ervaring gehad… Ik durf de vertalingen uit de beginperiode van mijn werkzaamheden als literair vertaler eigenlijk niet terug te lezen, want ik weet zeker dat ik heel veel dingen zou willen veranderen. Een vertaler rijpt en groeit in de loop van de tijd. Dat wil niet zeggen dat eerste vertalingen altijd van mindere kwaliteit zijn, maar wel dat een ervaren vertaler wellicht wat onbevangener tegenover een tekst staat. Ik merk bij mezelf dat ik na verloop van tijd minder ben gaan aarzelen om afstand te nemen van de brontekst.

Als vertaler heb je een grote verantwoordelijkheid ten aanzien van de auteur en zijn werk, maar je bent niet minder verantwoordelijk tegenover de Nederlandse lezer. En soms moet je de auteur even omzeilen om te voorkomen dat de tenen van je lezer gaan krullen. Het vinden van die balans is een van de grootste uitdagingen van het ambacht en de truc is om niet door te slaan naar een te grote trouw aan de brontekst of naar een te losse pols in de vertaling. Ik weet van een vertaalster Grieks-Engels dat ze, nota bene uit respect voor de auteur, een boek zo letterlijk mogelijk had vertaald – waardoor het onleesbaar was in vertaling…"

Lies Lavrijsen, vertaler uit o.a. het Engels en Italiaans in het Nederlands

"1. Redacteuren zijn ook maar mensen en je mag ze van alles vragen. 2. Tarieven zijn er om over te onderhandelen."

Goedele De Sterck, vertaler uit het Nederlands in het Spaans

"Aangezien mijn eerste contact met de wereld van het literair vertalen verlopen is via een vertaalcursus van de letterenfondsen had ik onmiddellijk een klankbord en kon ik al mijn vragen en twijfels kwijt aan docenten en collega-vertalers. Met velen van hen wissel ik nog steeds regelmatig van gedachten over allerlei kwesties: tarieven, vertaalcontracten, vertaalproblemen, enz. Vertalers zijn doorgaans zeer solidaire en buitengewoon hulpvaardige mensen die hun beginnende collega’s graag een hart onder de riem steken. Schroom niet om ervaren collega’s aan te spreken of aan te schrijven!"

Luk Van Haute, vertaler uit het Japans in het Nederlands

"Het hele proces van hoe een boek eigenlijk wordt uitgegeven, de contractuele aspecten, de rechten die je als vertaler hebt, dingen waarbij je het been stijf kunt/moet houden... Daar is nu allerlei handige informatie over te vinden (o.a op de websites van de letterenfondsen, de Auteursbond of de Vlaamse Auteursvereniging), maar vroeger veel minder.

In mijn geval was er uiteraard ook het leren omgaan met de voorkeur voor Noord-Nederlandse varianten in het taalgebruik. Ik weet steeds beter wat ik in Nederland niet, of beter niet, kan gebruiken. Ik heb zelf een 'checklist' aangelegd (op basis van opmerkingen van persklaarmakers en correctoren door de jaren heen) en die raadpleeg ik ook altijd voor ik een manuscript opstuur. En als ik meen de ideale oplossing te hebben gevonden, controleer ik voor de zekerheid Van Dale, om te zien of het woord/de uitdrukking toch niet Vlaams is."

Laura Watkinson, vertaler uit het Nederlands in het Engels

"Dat je gewoon vragen mag stellen! De meeste mensen willen graag helpen en advies geven. En ook dat je niet alles zelf moet doen. Ik heb bijvoorbeeld een hekel aan financiële dingen – en daarom heb ik nu een boekhouder."