Jaarverslag 2024

Onderwijs

• In 2024 zijn er, verdeeld over 2 rondes (maart en oktober), in totaal 9 ontwikkelingstrajecten toegekend. Het gaat om vertalers uit het Nederlands in het Italiaans (2x), Pools, Roemeens en Zweeds en in het Nederlands uit het Engels (2x), Pools en Duits die onder begeleiding zijn gaan werken aan de vertaling van een zelfgekozen tekst, met als beoogd resultaat een publicatie in een literair tijdschrift of vertaalopdracht voor het gekozen boek.
• Er zijn dit jaar zestien aanvragen voor een mentoraat toegekend voor vertalers uit het Nederlands (7x) in het Engels, Frans, Indonesisch, Spaans (3x) en Turks en in het Nederlands (8x) uit het Duits (3x), Grieks, Japans (2x) Russisch en Spaans. Tijdens een mentoraat ontvangen vertalers begeleiding bij een vertaalopdracht waarvoor ze een uitgeverscontract hebben. Mentoraten kunnen het hele jaar door worden aangevraagd.
• Van 11-13 september organiseerde het ELV samen met het British Centre for Literary Translation, de San Pellegrino Foundation en het PETRA-E Netwerk de achtste editie van de ESLT Summer School, gericht op vertaaldocenten en vertalers die andere vertalers opleiden. De 24 deelnemers uit heel Europa en daarbuiten kregen een intensief programma voorgeschoteld onder de noemer “Creativity and the Human Factor". Er waren zeven deelnemers die in of uit het Nederlands vertalen. 
• We organiseerden dit jaar drie cursussen. De eerste vond eind augustus plaats en betrof een intensieve cursus voor medior vertalers Engels – Nederlands. Tijdens deze tweedaagse cursus kwamen 8 cursisten samen in Utrecht. Zij genoten van een tweedelige workshop Podiumvaardigheden onder begeleiding van Andrea Kluitmann, een vertaalatelier Non-fictie door Nicolette Hoekmeijer en een vertaalatelier Young-Adult, verzorgd door Tine Poesen. 
• De twee andere cursussen vonden online plaats, en duurden elk zes weken. Vijf cursisten volgden de cursus Nederlands-Italiaans, met vertaalateliers van Franco Paris (non-fictie), Claudia Cozzi (fictie) en Marco Prandoni (toneel). Vier cursisten volgden de cursus Nederlands – Frans, met vertaalateliers van Philippe Noble (non-fictie), Kim Andringa (fictie) en Mike Sens (toneel). Na afloop kregen zij in een persoonlijk gesprek feedback van één van hun docenten. De cursussen werden door de deelnemers gewaardeerd met een gemiddeld cijfer van 8,7 (op 10). 
• Het ELV droeg opnieuw bij aan de Taalunie Zomercursus Nederlands voor internationale studenten, door een groepswerk aan te bieden en te begeleiden. De opdracht ging over het vergroten van de zichtbaarheid van literair vertalers. Als onderdeel van het groepswerk interviewden de studenten een van onze medewerkers over dit onderwerp.
• In 2024 is de Taskforce Talenbeleid van start gegaan, waarbinnen het ELV en zijn partners gedetailleerde informatie uitwisselen per taalgebied, zodat de activiteiten nog meer op maat kunnen worden georganiseerd. 

Expertise 

• Op 17 april vond de hybride studiemiddag ‘Gelijke kansen voor iedereen?’ over de inclusiviteit en diversiteit van het werkveld plaats in Utrecht. Het evenement werd georganiseerd door de wetenschappelijke staf van de KU Leuven en Universiteit Utrecht, i.s.m. het ELV. Er waren presentaties van Haidee Kotze, Nour el Houda Ghazlane, Willemijn Lamp, Anne Marie Koper, Gys-Walt van Egdom, Kila van der Starre en een panel met Elies Smeyers, Fannah Palmer, Janne Van Beek, Mark Pieters en Roos Krijger, onder leiding van Elke Brems. Naast de zeventig bezoekers ter plaatse sloten zo’n vijftig belangstellenden online aan. 
• De Kennisbank werd flink uitgebreid. Naar aanleiding van het verschijnen van de herziene druk van Alles verandert altijd in het begin van het jaar werden alle online gepubliceerde hoofdstukken geüpdatet. Verder zijn er twee nieuwe dossiers gepubliceerd: het dossier Vertalen en verzet, een dekoloniaal perspectief op vertalen verscheen in mei en werd samengesteld door Nisrine Mbarki. Het omvat artikelen geschreven door Mona Kareem (vert. door Arjwan al Fayle), Canan Marasligil (vert. door Samara Reijns) en Neske Beks. Het tweede dossier werd in het najaar gepubliceerd en dit dossier staat in het teken van het vertalen van Kinder- en jeugdliteratuur. Het dossier werd samengesteld door Lies Lavrijsen en kent bijdragen van Najiba Abdellaoui, Annelies Jorna, Lies Lavrijsen, Etsuko Nozaka, Maria Postema en Edward van de Vendel. 
• Dit jaar introduceerde het ELV een nieuw concept in de Kennisbank: de TalenDossiers. Dit zijn dossiers waarin steeds één specifieke talencombinatie centraal staat en vanaf twee kanten wordt belicht. De auteurs schetsen de positie van hun vertaalrichting in de lokale context, en zoomen in op verschillende taal- en cultuurspecifieke elementen waar ze in hun vertaalpraktijk mee te maken krijgen. De eerste drie talen die aan bod kwamen zijn: Fries, Portugees en Sranantongo.

Samenwerkingen en communicatie

• Het ELV was eind mei vertegenwoordigd bij de jaarlijkse bijeenkomst van het Europese PETRA-E Netwerk, ditmaal in het Roemeense Timişoara en gecombineerd met een congres getiteld “Confluences: Literary Translation in the Digital Age”, met sessies over onder meer Artificiële Intelligentie. Er werd een update van de Leerlijn Literair Vertalen gepresenteerd. De versies in de verschillende talen staan inmiddels online en ook de interactieve versies op de site van het ELV zijn bijgewerkt. Tijdens de bijeenkomst was er ook een presentatie van het sub-netwerk PETRA-NED, dat zich richt op opleiders met Nederlands als spiltaal.
• Het ELV heeft een aantal vertaalonderdelen van het festival Read My World ondersteund: vormen van één-op-één coaching voor vertalers en een kennismakingsworkshop met literair vertalen voor bezoekers van het festival.
• Er waren drie publiciteitscampagnes, gericht op studenten, uitgevers en op vertalers in het algemeen. Er werden speciale folders verzonden naar onder meer de studenten internationale neerlandistiek en aan medewerkers van uitgeverijen in Vlaanderen en Nederland. 
• Het ELV gaf voorlichtingen bij onder meer de Utrechtse Master Literair Vertalen, De Vertalersvakschool, de Leidse Master Vertalen en de Vertalersweek van Literatuur Vlaanderen in Antwerpen. 

Website, Vertalersbestand en social media

• Via onze website houden we onze doelgroep op de hoogte van het laatste nieuws rond ons aanbod en andere vertaal-gerelateerde activiteiten. De content van onze site verspreiden we via onze sociale media-kanalen (Instagram, Facebook en LinkedIn) en onze nieuwsbrief. Er zijn momenteel 2.380 registreerde nieuwsbriefabonnees, een groei van ongeveer 80 lezers. Het ELV heeft op het moment 485 volgers op Instagram (t.o.v. 322 begin van 2024), 868 volgers op LinkedIn (t.o.v. 752 begin 2024), en een redelijk stabiele groep van 1700 volgers op Facebook (geen groei t.o.v. vorig jaar). Nieuw is verder dat we ons account van het platform X (voorheen Twitter) hebben verwijderd.
•  In het najaar van 2024 heeft bureau Usably een gebruikersonderzoek van de ELV-website uitgevoerd onder vertaalstudenten, beginnende en gevorderde vertalers. Dit heeft een interessant rapport met waardevolle aanbevelingen opgeleverd, waarvan de eerste verbeteringen inmiddels zijn uitgevoerd.
• Het Vertalersbestand, waarin vertalers zich met een profiel kunnen presenteren aan mogelijke opdrachtgevers, blijft nog steeds groeien, mede door extra publiciteit. Het aantal nieuwe profielen in 2024 tot dusver is 38, hiermee komt het totaal op 560.
• Tot slot fungeerde het ELV ook dit jaar voor veel vertalers en andere betrokkenen (via website, mail, telefoon, sociale media) als vraagbaak en als doorverwijzende instantie. 

Meerjarenbeleidsplan 2025-2029

• Op verzoek van het ELV-bestuur heeft het ELV de Boekmanstichting gevraagd om een onderzoek uit te voeren naar de positie en ervaring van literair vertalers in Nederland en Vlaanderen, met aandacht voor de invloed van uitgevers en de opkomst van vertaaltechnologie. In dit onderzoek gaat het specifiek om vertalers die vanuit andere talen naar het Nederlands of Vlaams vertalen. Het onderzoek moet 1) een preciezer beeld geven van de positie van vertalers en hun ervaring als professionals, 2) hun behoeften en ervaringen rondom deskundigheidsbevordering en vertaaltechnologie in kaart brengen. Binnen deze thema's staat de ervaring van de vertaler centraal, maar wordt ook de blik van uitgevers enerzijds en docenten van vertaalopleidingen anderzijds meegenomen. De resultaten van dit onderzoek bieden inzicht in de impact van het ELV voor literair vertalers en overige spelers in het werkveld. Met behulp van deze inzichten kan het beleid van ELV voor de komende beleidsperiode (2025-2029) worden aangescherpt en verder worden toegespitst op de behoeften uit de praktijk. Inmiddels zijn de gesprekken met focusgroepen achter de rug en wordt bij de Boekmanstichting gewerkt aan twee artikelen, waarbij de bevindingen worden aangevuld met deskresearch. De artikelen verschijnen begin 2025.
• Ter voorbereiding op het Meerjarenbeleidsplan organiseerden we zelf afgelopen najaar drie rondetafelgesprekken (in Zwolle, Antwerpen en Amsterdam) en een kennissessie over Artificiële Intelligentie in Utrecht. Door in gesprek te gaan met ruim 30 literair vertalers kregen we een goed beeld van welke zaken er spelen. Naast de gesprekken putten we voor verdieping en informatie uit een groot alumni-onderzoek (111 respondenten) en een daaropvolgend aanvullend onderzoek dat we eind 2023/begin 2024 uit hebben gezet. 

Over het ELV

Het Expertisecentrum Literair Vertalen geeft een impuls aan de kwaliteit van het literair vertalen in en uit het Nederlands door middel van opleiding en het delen van expertise. Dit doen we door het versterken van kennis, vaardigheden en professionaliteit bij vertalers, opleiders en betrokken instanties.

Het ELV is een partnerschap van de Taalunie, de KU Leuven en de Universiteit Utrecht, in samenwerking met Literatuur Vlaanderen en het Nederlands Letterenfonds.

Het bestuur bepaalt het beleid en stuurt het team aan. Het bestaat uit Gunther Van Neste (algemeen secretaris Taalunie, voorzitter), Elke Brems (KU Leuven), Haidee Kotze (Universiteit Utrecht), Romkje de Bildt (directeur-bestuurder Nederlands Letterenfonds) en Paul Hermans (directeur Literatuur Vlaanderen). Bestuurssecretaris is Folkert de Vriend (Taalunie). 

Het team voert het beleid uit en bestaat uit Gea Schelhaas (directeur), bureaumedewerkers Sander Grasman, Bodil Ponte en Tom Ruben en wetenschappelijk medewerkers Chris Van de Poel (KU Leuven) en Gys-Walt van Egdom (Universiteit Utrecht).

19 december 2024, Expertisecentrum Literair Vertalen