ELV jaarverslag 2022

17 januari 2023 - Verslagen

Ook in 2022 mocht het ELV een impuls geven aan de loopbanen van honderden vertalers in en uit het Nederlands. We boden begeleiding op maat in het kader van mentoraten, ontwikkelingstrajecten en een bijzonder vertaalproject, en andere vormen van onderwijs zoals de professionaliseringscursus, de ESLT Summer School en een studiemiddag over vertaaltechnologie. Over dit en meer lees je in dit jaarverslag.

Mentoren en vertalers ontmoeten elkaar in de bibliotheek van het Letterenfonds.
Vertalers en mentoren van het vertaalproject rond 'Lot' van Bryan Washington maken kennis met elkaar.

Na ruim twee jaar konden we in 2022 elkaar weer in het echt ontmoeten – zoals bij de Literaire Vertaaldagen in Amsterdam of de studiemiddag over literair vertalen en technologie in Antwerpen - terwijl we tegelijk de voordelen van online onderwijs en ontmoetingen bleven benutten. Vertalers kwamen steeds meer in de spotlights te staan, niet in het minst dankzij de petitie Vertalers op het omslag die Annemart Pilon en Martin de Haan in april lanceerden.

De oorlog in Oekraïne en op vele andere plekken ter wereld maakten vertalen, verbinding tussen culturen en het gewicht van woorden nog urgenter. Zoals Canan Marasligil sprak bij de opening van het vertaalproject rond Lot van Bryan Washington in de bibliotheek van het Nederlands Letterenfonds:

‘As translators, our task is to create language beyond definitions of identities, beyond distances. While acknowledging the contexts we live in, which are spewed with discourses of division and hatred, it is in our power to make choices that don’t replicate binary understandings of the world into “here” and “there”.’ (Documenting our Humanity)

In dit jaarverslag zetten we onze activiteiten van 2022 op een rij.

Individuele begeleiding

Samen met Literatuur Vlaanderen en het Nederlands Letterenfonds biedt het ELV individuele begeleiding aan literair vertalers in en uit het Nederlands in de vorm van ontwikkelingstrajecten en mentoraten. Dankzij begeleiding op maat van een ervaren mentor zetten vertalers in en uit verschillende talen een grote stap in hun professionalisering.

In 2022 werden verspreid over twee aanvraagrondes (maart en september) acht vertalers geselecteerd voor een ontwikkelingstraject, waarbinnen zij werken aan een tekst waarvoor nog geen uitgever gevonden is. Het ging om vijf vertalers in het Nederlands (uit het Afrikaans, Engels (2x), Japans en Nieuwgrieks) en drie vertalers uit het Nederlands (in het Hongaars, Italiaans en Litouws).

Zestien vertalers startten een mentoraat waarin ze begeleiding krijgen bij een vertaalopdracht waarvoor ze een uitgeverscontract hebben. In totaal ging het om dertien vertalers in het Nederlands (uit het Duits, Engels (9x), Italiaans, Koreaans en Lets) en drie vertalers uit het Nederlands (in het Chinees, Hongaars en Roemeens).

Naast deze reguliere mentoraten heeft het ELV samen met het Nederlands Letterenfonds een honorarium beschikbaar gesteld voor een mentor die in groepsverband drie beginnende vertalers Engels-Nederlands heeft begeleid bij de vertaling van The Love Songs of W.E.B. Du Bois van Honorée Fanonne Jeffers voor Uitgeverij Meulenhoff.

Vertaalproject rond Bryan Washingtons Lot

Begin 2022 ging een bijzonder vertaalproject van start dat we organiseerden in samenwerking met Uitgeverij Nijgh & Van Ditmar en het Vertalershuis Amsterdam / Nederlands Letterenfonds.

In januari werden uit meer dan 130 aanmeldingen dertien beginnende literair vertalers Engels-Nederlands geselecteerd om elk een verhaal uit de bundel Lot van Bryan Washington te vertalen. Bij de selectie was, naast motivatie en vertaaltalent (via een proefvertaling), kennis van en affiniteit met de context van de roman van belang, waarbij het zowel ging om culturele diversiteit als de queer community.

Van januari tot juli werkten de vertalers onder begeleiding van mentoren Nicolette Hoekmeijer, Astrid Huisman, Nadia Ramer, Manik Sakar en coach Canan Marasligil aan hun vertalingen. Daarnaast volgden ze drie plenaire onderdelen.

In februari was de startbijeenkomst in de bibliotheek van het Nederlands Letterenfonds, met aftrap van het traject, lezingen van experts uit het veld (Canan Marasligil, Nicolette Hoekmeijer, Robert Dorsman) en een videokennismaking met de auteur, Bryan Washington. In april was er een online bijeenkomst over queer vertalen in samenwerking met BIPOC redactie- en denktank De Tank met gastsprekers Neske Beks, Louis van den Hengel en Olave Nduwanje. In juni was de slotbijeenkomst bij uitgeverij Nijgh & Van Ditmar met aandacht voor de loopbaan van de vertalers na dit traject, met lezingen van de betrokken instellingen en gastsprekers Jenny Mijnhijmer en Ebissé Wakjira-Rouw en speeddates met uitgevers.

Begin juli werden de vertalingen ingeleverd, op 1 november is het boek verschenen en vervolgens werd het op 5 november gepresenteerd op festival Crossing Border in bijzijn van de auteur. Op onze site verschenen blogs van de vertalers waarin ze hun vertaalervaringen delen.

Groepsfoto van de vertalers, mentoren en medewerkers aan het Lot-project.
Groepsfoto met een deel van de vertalers, mentoren en medewerkers van het Lot-vertaalproject bij Singel Uitgeverijen.

Professionalisering van de beginnend vertaler

Van september t/m november ging een groep vertalers aan de slag met de online cursus Professionalisering van de beginnend vertaler. Deze cursus heeft als doel beginnend vertalers in of uit het Nederlands beter voor te bereiden op het vervolg van hun loopbaan als literair vertaler en hen handvatten te bieden voor de toekomst. Dit jaar stond de cursus open voor vertalers in en uit de zogenaamde ‘grote’ talen met twee tot vijf publicaties op hun naam.

Van de geselecteerde deelnemers vertaalden er zes in het Nederlands (uit het Engels (5x) en Italiaans) en zes uit het Nederlands (uit het Engels (2x), Italiaans en Spaans (3x)). De vertalers werkten in de online leeromgeving ELVi negen weken lang aan een persoonlijk portfolio met o.a. een leesrapport, fragmentvertaling, ondernemingsplan en brief aan een opdrachtgever.

De groep volgde bijeenkomsten en workshops over rechten en contracten en de positie van de vertaler in het veld (door Chris Van de Poel), het overtuigend schrijven van een leesrapport (door Lidewijde Paris) en personal branding (door Laurine Verweijen). Daarnaast spraken ze in zelfstandige sessies over elkaars portfolio-opdrachten en over ethiek.

Op het volledige portfolio kregen ze feedback van ervaren vertalers Michele Hutchison en Manon Smits in een individueel eindgesprek. Ook maakten ze kennis met andere vertalers met een brede beroepspraktijk (Nisrine Mbarki en Edgar de Bruin) en 'spelers uit het veld' (Anna Eble, Kim van Kaam en Canan Marasligil).

Studiemiddag literair vertalen en technologie

Op vrijdag 21 oktober organiseerde het ELV aan de Campus Sint-Jacob van de KU Leuven de studiemiddag 'Literair vertalen en technologie: geen match made in heaven, maar toch een relatie?' De middag kwam tot stand in samenwerking met de KU Leuven en Universiteit Utrecht.

Er werden lezingen over verschillende aspecten van het onderwerp gegeven door Joke Daems, Christophe Declercq en Martin de Haan, gevolgd door een panelgesprek met Joke Daems, Martin de Haan en Astrid Huisman onder moderatie van Gys-Walt van Egdom.

In de zaal zaten ruim 90 belangstellenden, terwijl ca. 150 mensen uit 15 landen meekeken via de livestream. Een deel van de bijdragen is terug te lezen in het dossier Vertaling en technologie in de Kennisbank.

Foto van Joke Daems op het podium tijdens de studiemiddag, vanuit het publiek gezien.
Joke Daems aan het woord tijdens de studiemiddag Literair vertalen en technologie in Antwerpen.

ESLT Summer School

Van 6 tot en met 9 september organiseerde het ELV samen met het British Centre for Literary Translation, de San Pellegrino Foundation en het PETRA-E Netwerk de zesde editie van de ESLT Summer School. De 16 deelnemers uit heel Europa, waaronder 4 vertalers in of uit het Nederlands, kregen een gevarieerd vierdaags programma voorgeschoteld, met lezingen, workshops en paneldiscussies.

Het thema van dit jaar was ‘Translators working with others’. Sprekers waren onder meer Anthony Cordingley, Ilse Feinauer, Anton Hur, Vanda Miksic, Ros Schwartz en Katarzyna Tryczyńska. Ook was er een panel met vertegenwoordigers van de Europese raad van verenigingen van literair vertalers CEATL en het Emerging Translators Network.

Deelnemer Hilda Schraa schreef een verslag over de cursus voor onze site.

Kennisbank

De Kennisbank bevat artikelen, video’s, naslagwerken en overzichtspagina’s rond alle aspecten van het literair vertalen en wordt doorlopend aangevuld. In 2022 zijn 15 nieuwe items in de Kennisbank opgenomen, die intussen meer dan 260 pagina’s bevat van meer dan 130 auteurs.

In samenwerking met het ELV stelde Gys-Walt van Egdom het eerder genoemde dossier Vertaling en technologie samen, met daarnaast bijdragen van Joke Daems, Christophe Declercq, Ana Guerberof Arenas en Tia Nutters.

Verder verschenen er artikelen van Martin de Haan, Rokus Hofstede en Alyssia Sebes over zichtbaarheid en het belang daarvan voor literair vertalers. Deze stukken worden in 2023 nog verder aangevuld en samen met al bestaande informatie in de Kennisbank samengevoegd tot een dossier.

Ook zijn er nieuwe artikelen toegevoegd over vertaalstrategieën, creativiteit, subsidiemogelijkheden, een leven lang leren en het vertalen van non-fictie.

Sinds eind 2021 is de online module Kennismaking met literair vertalen in de Kennisbank te vinden. In 2022 hebben we deze module op verschillende plekken onder de aandacht gebracht zodat zoveel mogelijk studenten en docenten ermee aan de slag gaan. Zoals op het Comenius-congres van neerlandici in Centraal-Europa, op het Colloquium Neerlandicum van de Internationale Vereniging voor Neerlandistiek en in het tijdschrift van deze vereniging, Vaktaal.

Foto van medewerkers Anne en Eva die de module presenteren op het colloquium.
Presentatie van de module 'Kennismaking met literair vertalen' tijdens het Colloquium Neerlandicum in Nijmegen.

Samenwerkingen

Het ELV heeft wederom verschillende projecten en evenementen op het gebied van talentontwikkeling en nascholing ondersteund, in de vorm van inhoudelijke advisering of een financiële bijdrage.

Het ELV maakte opnieuw deel uit van het organisatiecomité van de Literaire Vertaaldagen, waaraan we tevens een financiële bijdrage leverden. De Vertaaldagen vonden dit keer begin juli plaats en stonden in het teken van het thema ‘Vertalen is een leven lang leren’. Op de symposiumdag, die dit jaar zowel live als online kon worden bijgewoond, gingen de sprekers vanuit diverse specialismes op dit thema in. Nieuw was dat er op de workshopdag maar liefst twintig workshops werden aangeboden, merendeels taaloverstijgend. Het ELV verzorgde de workshop ‘Wat is jouw volgende stap? - loopbaanadvies voor literair vertalers’, met medewerking van Mattho Mandersloot en Helen Zwaan.

We ondersteunden het festival Read My World met een financiële bijdrage om coaching van twee beginnende vertalers en de organisatie van vertaalonderdelen gericht op diversiteit mogelijk te maken. Voor de Taalunie Zomercursus Nederlands verzorgden we een van de groepsopdrachten.

Het ELV maakt deel uit van het Europese PETRA-E Network. In juni was het ELV vertegenwoordigd bij de jaarlijkse bijeenkomst, waar onder anderen de benodigde aanpassingen van het Framework (Leerlijn Literair Vertalen) op het gebied van vertaaltechnologie en vertaalethiek werden vastgesteld. Er is dit jaar daarnaast gewerkt aan de oprichting van een subnetwerk van PETRA-E, genaamd PETRA-NED: internationale instellingen die zich met opleiden van literair vertalers bezighouden met Nederlands als spiltaal.

Vertalersbestand

In het Vertalersbestand van het ELV vind je een overzicht van literair vertalers, in de breedste zin van het woord, in en uit het Nederlands. De vertalers onderhouden hun profielen zelf en werken daarmee aan hun online zichtbaarheid.

Er zijn in 2022 21 nieuwe profielen aangemaakt, wat het totaal brengt op 498 vertalers in het bestand. Dit jaar werd voor het eerst de taal Lets toegevoegd.

Communicatie

Het ELV maakt relevante informatie voor en over vertalers toegankelijk via de website www.literairvertalen.org. De site werd gemiddeld ca. 5500 keer per maand bezocht, ongeveer even vaak als vorig jaar. Het Vertalersbestand en de Kennisbank werden het meest bezocht.

In 2022 verstuurden we vijf reguliere nieuwsbrieven en één speciale kennisbank-nieuwsbrief. Het aantal nieuwsbriefabonnees steeg in 2022 met zo’n 170 nieuwe abonnees naar 2270. Daarnaast staan we in contact met onze doelgroep via de interactieve kanalen Facebook (1708 volgers), Twitter (1319 volgers) en LinkedIn (615 paginavolgers).

Per mail en telefoon ontvangen we wekelijks vragen van vertalers en andere geïnteresseerden die wij van informatie voorzien of doorverwijzen naar andere relevante instanties.

Over het ELV

Het ELV is een partnerschap van de Taalunie, de KU Leuven, en de Universiteit Utrecht, in samenwerking met Literatuur Vlaanderen en het Nederlands Letterenfonds. Het werd ingesteld in 2001 door de Taalunie. Net als de Taalunie is ook het ELV een Nederlands-Vlaamse organisatie.

Het team van het ELV bestond in 2022 uit Gea Schelhaas (directeur), projectmedewerkers Sander Grasman, Anne Lopes Michielsen en Anne Sluijs en wetenschappelijk medewerkers Chris Van de Poel (KU Leuven) en Eva Wissenburg (Universiteit Utrecht).

Het bestuur van het ELV bestond uit Kris Van de Poel (algemeen secretaris Taalunie, voorzitter), Elke Brems (KU Leuven), Haidee Kotze (Universiteit Utrecht), Tiziano Perez (directeur Nederlands Letterenfonds), Paul Hermans (directeur Literatuur Vlaanderen) en Martijn Nicolaas (Taalunie, bestuurssecretaris).

Kijk voor meer informatie op de website of neem contact op via literair.vertalen@uu.nl.

Foto van het bestuur van het ELV vergaderend aan een tafel.
Vergadering van het bestuur van het ELV in november.
Nisrine Mbarki. © Foto: Chris van Houts
Nisrine Mbarki aan het woord tijdens de Literaire Vertaaldagen. © Foto: Chris van Houts
Screenshot van de teamsbijeenkomst van de cursus Professionalisering.
De eerste bijeenkomst van de cursus Professionalisering van de beginnend vertaler.