In 1980 voerde de groep ‘Geef ons heden’, een groep vertalers onder leiding van Peter Verstegen en gesteund door schrijvers als Remco Campert, actie voor een betere honorering van vertalers. De actiegroep overhandigde de Tweede Kamer een zwartboek met interviews met tien vertalers over hun benarde inkomenspositie. Uit het zwartboek ‘blijkt dat de vertalers armoe lijden, dat zij de laatste koelies van deze maatschappij zijn’, zo stelde Peter Verstegen op 3 april 1980 in een interview met Parool.¹ Twee dagen later berichtte Trouw: ‘Vertalers missen de waardering die ze eigenlijk verdienen. Noch in materieel noch in immaterieel opzicht vinden zij erkenning. Het jaarsalaris van een literair vertaler ligt op z’n gunstigst tussen de 10.000 en 15.000 gulden bruto, gebaseerd op drie à vier vertalingen.’²

In 1981 stelde de overheid, na druk van de Tweede Kamer, als reactie op het zwartboek 450.000 gulden extra beschikbaar aan het Nederlands Fonds voor de Letteren (nu: Nederlands Letterenfonds) om vertalers financieel te ondersteunen.³

Er wordt nog altijd geklaagd over onderbetaling en de roep om een betere financiële positie blijft onveranderd staan. De media-aandacht voor vertalers concentreert zich rond een aantal gebeurtenissen, zoals de publicatie van de twee vertaalpleidooien in 2008 en 2019 en de resultaten van de CEATL-enquête uit 2009. Zo vroeg vertaler Martin de Haan met name in 2009 en in 2019 meerdere keren aandacht voor de beloning van vertalers. Vooral in 2019 was er naar aanleiding van het tweede vertaalpleidooi verTALEN voor de toekomst relatief veel aandacht voor de honorering van vertalers; wellicht hangt dit samen met de toegenomen zichtbaarheid van vertalers dankzij initiatieven als de jaarlijkse Vertalersgeluktournee en de daarmee gepaard gaande Europese Literatuurprijs, de aandacht voor vertalers op festival Crossing Border en talentontwikkelingsprogramma Connecting Emerging Literary Artists (CELA). Zo nam schrijver Abdelkader Benali het op voor vertalers in Trouw en NRC en besprak auteur Ilja Leonard Pfeijffer de onderwaardering en onderbetaling van vertalers in NRC. Als resultaat van het tweede vertaalpleidooi stelde het ministerie van OCW, na een motie van kamerlid Corinne Ellemeet (GroenLinks), 200.000 euro extra beschikbaar voor vertalers vanaf 2021 (weliswaar binnen het bestaande budget van het Nederlands Letterenfonds).

Artikelen over de inkomenspositie van vertalers

Voor dit dossier is gekeken naar de periode vanaf 2000. In onderstaande lijst vind je artikelen over de inkomenspositie van vertalers in en uit het Nederlands, met bij ieder artikel een korte beschrijving ervan. De artikelen zijn geschreven tussen 2000 en 2021, op één relevant artikel na uit 1998.

Voor dit overzicht is gezocht in de archieven van grote landelijke dagbladen, opiniebladen en vertaaltijdschrift Filter, enkele uitzonderingen daargelaten. Naast artikelen over de financiële positie van vertalers zijn in dit overzicht ook een aantal artikelen over het boekenvak opgenomen die in onze ogen relevant zijn.

De meeste artikelen zijn niet zonder meer gratis te lezen en staan achter een betaalmuur. Wel kun je vaak een beperkt aantal artikelen gratis lezen of soms betalen per artikel.

Ken je nog een artikel dat in dit overzicht thuishoort, dan horen we dat graag.

Een greep uit de artikelen

‘Per woord ontvangt een literair vertaler 11,1 cent. Per jaar levert dat dus iets meer dan 22.000 gulden omzet op. Wie harder werkt maakt daar misschien vijfentwintig- of zesentwintigduizend van, maar ook van die omzet rest, na aftrek van de belasting, sociale premies, ziektekostenverzekering, beroepskosten en oudedagsvoorziening, minder dan een bijstandsuitkering.

'Een serieuze waardering van deze arbeidsintensieve werkzaamheden zou negentigduizend gulden vereisen. Het woordtarief zou dan 45 cent moeten zijn maar dat heeft consequenties voor de boekenprijs.’
– De Groene Amsterdammer, 18 november 2000

‘Zonder subsidie is het niet te doen. Maar die bijdrage stimuleert uitgevers niet om passender te belonen. Een vertaler moet intelligent zijn en academisch kunnen denken. Dan slaat het uitgeverstarief nergens op.’
– Trouw, 12 december 2008

‘Behalve onbekend en onbemind zijn we namelijk ook nog eens fors onderbetaald. Niet een van ons die van zijn of haar werk kan rondkomen. Boekvertalers zijn hooggekwalificeerd, maar vangen een inkomen dat ver achterblijft bij het loon van een fabrieksarbeider.’
– De Standaard, 16 oktober 2009

‘Vertalers van bellettrie krijgen in ons land een keurig ‘modelcontract’ met naast een eenmalig opdrachthonorarium ook een royaltyregeling waarin hun creatieve auteurschap tot uiting komt, maar ervan leven kunnen ze niet: de royaltydrempel wordt bijna nooit gehaald, en voor een roman van 100 duizend woorden (zes maanden werk inclusief drukproeven et cetera) staat een gangbaar honorarium van zo’n 6.500 euro.’
– De Volkskrant, 30 augustus 2019

Artikelen

2021

• 30 april 2021: Hans Kloos. ‘Also sprach Mackie Messer.’ Op: Filter, column Vrijdag Vertaaldag.
  Aandacht voor de slechte financiële waardering voor vertalers, na analyse van de genomineerden voor de Filter Vertaalprijs.
• 24 april 2021: Rien Verhoef & Ton Naaijkens. ‘Weg met de oudere vertaler?’ Op: Filter, Webfilter.
  Discussie over de subsidiemogelijkheden van vertalers die de AOW-gerechtigde leeftijd hebben bereikt.
• 15 april 2021: Annemart Pilon. ‘Ik kan mijn werk niet betalen.’ In: NRC.
  Pleidooi voor een betere beloning van vertalers, geschreven door een jonge vertaler.
• 5 maart 2021: Literatuur Vlaanderen. ‘Letterensector vraagt aandacht voor eerlijke beloning.’
  Presentatie van het onderzoek ‘Ongelijk maar eerlijk’ naar de beloning van auteurs en vertalers in Vlaanderen, met voornamelijk aandacht voor vergoedingen van optredens en workshops.

2020

• winter 2020: Annemart Pilon. ‘Als je geen geld hebt om te vertalen.’ In: Filter, 27:4, pp. 21-26.
  Reactie op het Filter-nummer over jonge vertalers, met een analyse van de slechte inkomenspositie van vertalers en o.a. de stelling dat de lage tarieven een obstakel vormen voor de ontwikkeling van nieuwe vertalers. Geschreven vanuit het perspectief van een jonge vertaler.
• zomer 2020: Koen Boelens. ‘Aan de weg timmeren voor beginners.’ In: Filter, 27:2, pp. 29-34.
  Bespreking van resultaten van een kleinschalige enquête onder pas afgestudeerde vertalers, met praktische tips voor beginnend vertalers om opdrachten te verwerven. Geschreven vanuit het perspectief van een jonge vertaler, onderdeel van een speciaal nummer over jonge vertalers.
• zomer 2020: Anne Lopes Michielsen. ‘Het is een marathon, geen sprint.’ In: Filter, 27:2, pp. 13-18.
  Over de ontwikkelingen voor nieuwe vertalers, met aandacht voor enerzijds mooie initiatieven en anderzijds de zeer moeizame weg naar opdrachten en de geringe beloning van vertalers. Geschreven vanuit het perspectief van een jonge vertaler, onderdeel van een speciaal nummer over jonge vertalers.
• 12 juni 2020: Roemer Leushuis. ‘De aanbestedingstrein dendert voort: logboek van recente tegenspoed.’ Op: Filter, column Vrijdag Vertaaldag,
  Over de recente ontwikkelingen van de aanbestedingsproblematiek van overheidstolken en -vertalers, en over de saamhorigheid onder de beroepsgroep.
• 29 april 2020: Laura de Jong. ‘Een steunfonds voor schrijvers in onontbeerlijk, laat makers van boeken niet failliet gaan.’ In: de Volkskrant.
  Interview met Maria Vlaar, voorzitter van de Auteursbond, over de gevolgen van de coronacrisis voor schrijvers en vertalers.
• 17 januari 2020: Roemer Leushuis. ‘Tolken zwijgen in alle talen, vertalers leggen de pen neer.’ Op: Filter, column Vrijdag Vertaaldag.
  Duiding van de stakingen van overheidstolken en -vertalers, met reactie op de plannen van het ministerie van Justitie.

2019

• 11 november 2019: Wido Smeets. ‘Je doet het natuurlijk voor het boek. Interview met Manon Smits en Pieter van der Drift.’ Op: ZuiderLucht.
  Interview met een vertalend stel dat een inkijkje geeft in hun huishoudboekje en aangeeft hun gezin niet zelfstandig te kunnen onderhouden van het vertaalwerk.
• 4 november 2019: Mirjam Roukema. ‘Vertaler, ondergeschoven kindje in de literatuur.’ In: Reformatorisch Dagblad.
  Interview met verschillende vertalers over hun beroepspraktijk. met aandacht voor de positie van vertalers en de financiële waardering.
• 30 augustus 2019: Martin de Haan. ‘Het vertalen van boeken is scheppend mensenwerk en alle vertalers verdienen beter.’ In: de Volkskrant.
  Pleidooi voor meer culturele en financiële waardering voor vertalers, met o.a. aandacht voor auteursrecht en de verschillen tussen literaire vertalers en boekvertalers.
• zomer 2019: Martin de Haan. ‘Vertalen in de toekomst.’ In: Filter, 26:2.
  Reactie op het tweede vertaalpleidooi verTALEN voor de toekomst, met vier nieuwe aanbevelingen aan overheid, Letterenfonds, Auteursbond en uitgevers, en vertalers.
• 28 juni 2019: Wilma de Rek. ‘Vertalers hebben alle reden om in opstand te komen.’ In: de Volkskrant.
  Over het belang van vertalers, hun ‘belabberde’ betaling, en een oproep aan vertalers om in opstand te komen.
• 25 juni 2019: Abdelkader Benali. ‘Zonder goede vertalers weten we niet wat er in de rest van de wereld speelt.’ In: Trouw.
  Ode aan vertalers en pleidooi voor een betere beloning.
• 21 juni 2019: Roemer Leushuis. ‘De Babylonische worsteling van de Nederlandse overheid. Een pleidooi.’ Op: Filter, column Vrijdag Vertaaldag.
  Over overheidstolken en -vertalers: reactie op de aangekondigde maatregelen van het ministerie van Justitie om onder meer tolk- en vertaalopdrachten aan te besteden, met een analyse van de huidige situatie voor tolken en vertalers.
• 20 juni 2019: Michel Krielaars. ‘Verworpenen der aarde, ontwaakt.’ In: NRC.
  Pleidooi voor financiële overheidssteun aan vertalers.
• 13 juni 2019: Michel Krielaars. ‘De Nederlandse vertaalcultuur is ernstig is gevaar.’ In: NRC.
  Over de terugloop in nieuwe aanwas van vertalers, met een pleidooi voor betere honorering en meer middelen voor opleiders.
• 11 juni 2019: Maarten Dessing. ‘Tweede Kamer: twee ton per jaar voor vertalers.’
  Over de toezegging van de minister om het Nederlands Letterenfonds 200.000 euro extra ter beschikking te stellen, en een reactie van fondsdirecteur Tiziano Perez.
• 27 mei 2019: Abdelkader Benali. ‘Red de literair vertaler.’ In: NRC.
  Over de geringe aanwas van nieuwe vertalers, met een pleidooi voor betere honorering en meer middelen voor opleiders.
• 27 mei 2019: Maarten Dessing. ‘ELV: ‘Uitgevers moeten hun vertalers beter vergoeden.’ Op: Boekblad.
  Bespreking van de aanbeveling uit het vertaalpleidooi verTALEN voor de toekomst aan uitgevers om vertalers een billijke vergoeding te bieden.
• 26 april 2019: Margot Reesink. ‘Beter een baan op de heftruck? Vertalers: Droog brood voor de niet-literaire sector.’ In: Het Parool.
  Over de lage inkomsten van vertalers met specifiek aandacht voor niet-literaire vertalers, over tarieven, auteursrecht en de boekenmarkt.

2018

• 10 januari 2018: Dirk Leyman. ‘Een roman vertalen duurt drie keer zo lang als het vertalen van een handleiding voor een stofzuiger, maar het betaalt drie keer minder.’ In: De Morgen.
  Interview met vertalers over hun vak, en met Vlaamse auteurs over hun vertalers.

2015

• zomer 2015: Izaak Hilhorst. ‘Dagelijks brood, of: betaalt mama het gezinsweekendje naar Rome?’ In: Filter, 22:2.
  Over het rapport ‘Dagelijks brood: arbeidsmarktpositie van boekvertalers in het Nederlands taalgebied’ van Martin de Haan en Richard Kwakkel.

2014

• 13 december 2014: Nico Schoofs. ‘De onzichtbare hand in boekenland.’ In: De Tijd.

2012

• 20 februari 2012: ‘De Vlaamse literair vertaler is uitgestorven, zijn loon was onleefbaar laag.’ Op: DeTaalsector.be.
  Over het ‘onleefbaar’ lage loon vertalers in Vlaanderen, naar aanleiding van een onderzoek van de Vlaamse Auteursvereniging uit 2011.

2011

• winter 2011: Daniel Cunin. ‘Kruimels op de plank.’ In: Filter, 18:4.
  Over de beroepspraktijk van vertalers Nederlands-Frans.
• winter 2011: Gheorghe Nicolaescu.‘Vertalen in moeilijke tijden.’ In: Filter, 18:4.
  Over de beroepspraktijk van literair vertalers Nederlands-Roemeens.
• winter 2011: Arie Pos. ‘Op weg naar het einde.’ In: Filter, 18:4.
  Over de geringe financiële beloning en toekomstperspectieven van vertalers.
• winter 2011: Laurens van Krevelen. ‘Joost Nijsen, uitgever in ware gedaante.’ In: De Gids , 2011:6.
  Over de verzakelijking van de boekenwereld en de uitgeefcultuur in Nederland. Met citaten van Joost Nijsen over het boekenvak.
• 29 november 2011: Patrick De Rynck. ‘Als hij maar geen vertaler wordt.’ In: De Morgen.
  Over de betaling van vertalers in Vlaanderen en de verschillen in markt en beleid tussen Vlaanderen en Nederland.
• najaar 2011: Amanda Hopkinson. ‘Literair vertalers in Groot-Brittanië.’
  Over de beroepspraktijk van literair vertalers Nederlands-Engels in Groot-Brittanië.
• najaar 2011: Irina Michajlova. ‘Uit liefde voor de kunst.’ In: Filter, 18:3.
  Over de beroepspraktijk van literair vertalers Nederlands-Russisch.
• 18 juli 2011: Ilja Leonard Pfeiffer. ‘Natuurlijk vertaal ik niet.’ In: NRC.
  Over de onderwaardering en onderbetaling van vertalers.
• voorjaar 2011: Holger Fock. ‘Het Duitsland van de literair vertalers.’ Filter, 18:1.
  Over de beroepspraktijk van literair vertalers Nederlands-Duits.

2010

• winter 2010: Aneta Dantcheva-Manolova. ‘Literair vertalen in Bulgarije.’ In: Filter, 17:4.
  Over de beroepspraktijk van literair vertalers Nederlands-Bulgaars.
• najaar 2010: Julio Grande Morales. ‘Over de situatie van literair vertalers in Spanje.’ In: Filter, 17:3.
  Over de beroepspraktijk van literair vertalers Nederlands-Spaans in Spanje.

2009

• 24 november 2009: Erik De Rynck. ‘Armoede bedreigt de oudere schrijver.’ In: De Morgen.
  Over het inkomen van Vlaamse schrijvers en vertalers, en een pleidooi voor een masteropleiding literair vertalen.
• 16 oktober 2009: Marijke Arijs. ‘Vertalersleed.’ In: De Standaard.
  Over de geringe financiële waardering voor vertalers, naar aanleiding van de CEATL-studie
• najaar 2009: Caroline Meijer. ‘Reactie op “De inkomenspositie van literair vertalers in Europa”.’In: Filter, 16:3.
  Reactie op Martin de Haans samenvatting van de CEATL-studie. Over de tweedeling tussen literair en niet-literair vertalers en over de gevolgen van prijsafspraken.
• zomer 2009: Martin de Haan. ‘De inkomenspositie van literair vertalers in Europa.’ In: Filter, 16:2.
  Samenvatting van de resultaten van de CEATL-enquête over de financiële positie van vertalers in Europa.

2008

• 12 december 2008: Hans Nauta. ‘Een solitair, onzichtbaar beroep.’ In: Trouw.
  Interview met vertalers Kiki Coumans, Boukje Verheij en Esther Ottens over de beroepspraktijk: hun huidige vertaalwerk, hun beginjaren en de financiële waardering voor het werk.
• Najaar 2008: Martin de Haan. ‘De zichtbare vertaler 11: Klagen over geld .’ Op: hofhaan.nl/vvl.nu.
  Over het inkomen van vertalers, met een vergelijking tussen schrijvers en vertalers.
• 16 mei 2008: Arjan Peters. ‘Steun onze vertalers, de trouwe sjouwers in de schaduw.’ In: de Volkskrant.
  Pleidooi voor meer steun aan vertalers, in aanloop naar het te verschijnen Vertaalpleidooi *Overigens schitterend vertaald.

2007

• voorjaar 2007: Martin de Haan. ‘Nooit meer apen.’ In: Filter, 14:1.
  Reactie op het bericht dat de Nederlandse Mededingingsautoriteit prijsafspraken voor vertalers aan banden wil leggen. Pleidooi voor het verankeren van de redelijke vergoeding van vertalers in de Auteurswet.
• 31 maart 2007: Maarten Huygen. ‘Hoe de kartelpolitie van arme vertalers centen afsnoept en grote bedrijven laat gaan.’ In: NRC.
  Reactie op het bericht dat de Nederlandse Mededingingsautoriteit prijsafspraken voor vertalers aan banden wil leggen wegens vermeende kartelvorming.

2006

• 12 september 2006: Merel Boers. ‘Gezocht: Arabische vertalers.’ In: NRC.
  Over de situatie van vertalers uit het Arabisch.
• zomer 2006: Kris Humbeeck. ‘Literair vertalers naar het Nederlands. Een veldanalyse.’ In: Filter, 13:2.
  Analyse van de beroepspraktijk van literair vertalers in Nederland en Vlaanderen naar aanleiding van een enquête. Aan bod komen onder meer het profiel van de vertaler, zijn of haar individuele loopbaan en institutionele factoren.
• zomer 2006: Andrea Kluitmann. ‘Hoop, druiven en augurken.’ In: Filter, 13:2.
  Over de gevolgen van de nieuwe auteurswet in Duitsland. Voor vertalers Nederlands-Duits.
• 27 januari 2006: Aleid Truijens. ‘Waar blijven de vertalers?’ In: de Volkskrant.
  Over het dreigende tekort aan vertalers, de belangstelling voor vertalen, vertaalopleidingen en subsidies.

2001

• 24 augustus 2001: Willem Kuipers. ‘Literatuur en geld: een moeizame lat-relatie.’ In: de Volkskrant.
  Over het uitgeven van vertaald werk, over kosten-baten en de rol van buitenlandse subsidies.
• 16 januari 2001: Joost Nijsen. ‘Op zoek naar de lachende derden in de letteren.’ In: de Volkskrant.
  Reactie op artikel ‘Vertalers zijn niet slechter af’ van H.U. Jessurun d'Oliveira. Pleidooi voor meer overheidssteun.
• 5 januari 2001: H.U. Jessurun d'Oliveira. ‘Vertalers zijn niet slechter af.’ In: de Volkskrant.
  Artikel van de voorzitter van het Fonds voor de Letteren over de afschaffing van het additioneel honorarium voor vertalers, in verhouding tot de volgens de auteur verbeterde werkbeursregeling. Over het normtarief en de vaste boekenprijs.

2000

• 29 december 2000: Willem Kuipers. ‘Vertalers.’ In: de Volkskrant.
  Over de financiële onderwaardering voor vertalers. Reactie op besluit Tweede Kamer tot afschaffing van het additioneel honorarium voor vertalers van het Fonds voor de Letteren.
• 18 november 2000: Arie van den Berg. ‘Kunst van de economie tegenover economie van de kunst’. In: De Groene Amsterdammer.
  Over de beroepspraktijk van vertalers en cultureel ondernemerschap. Reactie op besluit Tweede Kamer tot afschaffing van het additioneel honorarium voor vertalers van het Fonds voor de Letteren.

1998

• voorjaar 1998: Engelien de Jong. ‘De beroepspraktijk van literair vertalers.’ In: Filter, tijdschrift over vertalen, 5:1. Vantilt.
  Bespreking van resultaten van een onderzoek naar de beroepspraktijk van literair vertalers, uitgevoerd door de Katholieke Universiteit Brabant in Tilburg.

Noten

[1] ‘Vertalers in actie tegen hongerloon’, 3 april 1980, Parool.

[2] ‘Vertaler leeft op hongerloontje’, 5 april 1980, Trouw.

[3] ‘Literaire vertaler krijgt meer geld’, 29 oktober 1981, de Volkskrant.