Het vertalen van Bryan Washingtons Lot: Parel Joy, Leen Vertessen en Adiëlle Westercappel

01 september 2022 - Onderwijs

Dit najaar verschijnt de verhalenbundel Lot van Bryan Washington, in vertaling van 13 nieuwe vertalers. Zij volgden dit jaar een vertaaltraject van het Vertalershuis Amsterdam / Nederlands Letterenfonds, het Expertisecentrum Literair Vertalen en Nijgh & Van Ditmar, waarbij ze onder begeleiding van mentoren aan de slag gingen met elk een verhaal uit de bundel. In aanloop naar de publicatie publiceren we hun blogs. Dit keer aan het woord: Parel Joy, Leen Vertessen en Adiëlle Westercappel.

Collage.
V.l.n.r. naast de bundel: Parel Joy, Leen Vertessen en Adiëlle Westercappel (foto: Herman Groenbroek).

Parel Joy over 'Shepherd'

Ik heb voor de bundel Lot het verhaal ‘Shepherd’ mogen vertalen. Ik vond het een prachtig verhaal, vooral omdat er juist veel niet gezegd wordt maar wel tussen de regels door valt te lezen. Ik heb me zoveel mogelijk ingeleefd in de belevingswereld van de personages in het verhaal, door bijvoorbeeld op Google Maps door Houston te lopen en de kaart uitgebreid te bestuderen. Ik licht een paar voorbeelden uit van passages waarvoor ik, om ze te vertalen, verder moest gaan dan mijn eerste intuïtie.

Zo komt in mijn verhaal de vrucht soursop voor, die ik nog nooit had gegeten. Omdat ik niet wist of de (smaak van de) vrucht ook een symbolische betekenis had (dat hij bijvoorbeeld een heel specifieke smaak had, zoals de naam lijkt te suggereren) ben ik naar de markt gegaan om zuurzak te kopen en te proberen. De vrucht heeft een vrij frisse, zachte smaak; veel zachter dan ik in eerste instantie dacht toen ik het verhaal las. Daardoor begreep ik de lading van de zinnen waarin zuurzak genoemd werd ineens veel beter, en kon ik beter inzien dat de tekst een ander soort sfeer zou oproepen als er in plaats van zuurzak bijvoorbeeld mango zou hebben gestaan.

Bij een zin als ‘Gloria is still smelling the sand’ heb ik veel gehad aan de gesprekken met mijn collega-vertalers. Ik had dat eerst vertaald met de gedachte dat ze de geuren van Houston nog moest leren kennen. Later realiseerde ik mij, door de feedback van mijn medevertalers, dat het niet om iets lokaals ging, maar om een verwijzing naar Jamaica en de vele stranden daar. Met ‘Gloria is still smelling the sand’ werd dus bedoeld dat ze nog met haar hoofd in Jamaica zat: ze ruikt het zand nog.

Wanneer ik dingen wat vrijer kon vertalen, vond ik het heel interessant om naar de goede oplossing te zoeken. Zo heb ik van ‘landed the promotion’ ‘de promotie in de wacht had gesleept’ gemaakt, omdat er niet zo’n makkelijke één op één vertaling is van ‘landed’, en als je gewoon ‘kreeg’ zou zeggen, verlies je dat gevoel van de moeite die erin is gestoken. Door dit soort dingen, vooral de cultureel relevante dingen zoals bepaald fruit, of idiomatische beschrijvingen te vertalen, heb ik veel geleerd over het vertaalproces. De creativiteit die je bij literair vertalen mag gebruiken (en nodig hebt) ligt mij enorm, en ik vond het dan ook ontzettend leuk om aan dit project mee te mogen doen.

Parel Joy is schrijver, vertaler, en beeldend kunstenaar. Haar poëtisch debuutchapbook The Queen of Cups and Other Poems verscheen in 2022 bij SPAM Publishers, Glasgow. Parel schreef eerder voor SUBBACULTCHA België en werkt in Amsterdam en Edinburgh. 

Leen Vertessen over 'Navigation'

Bryan Washington gebruikt graag lange zinnen met een ingewikkelde zinsstructuur. Als vertaler zijn die zinnen het lastigst, omdat we in het Nederlands meestal extra woorden moeten toevoegen, zoals betrekkelijke voornaamwoorden. In het Engels kunnen die immers weggelaten worden. Naast de zinsstructuur, kan het beeld dat zo’n zin oproept ook best ingewikkeld zijn. Een van de zinnen waar ik bijvoorbeeld lang mee heb geworsteld, komt uit deze passage over de taqueria waar het hoofdpersonage werkt:

'Meanwhile the taqueria was eating me alive. It was an ultra-retro dive, the kind with barbacoa roasting at dawn. A line of construction types looped the building every morning just to walk like twelve plates home to their kids. We had a guy whose job was sweeping people off of the sidewalk, waving them onto Leeland when the crowd shot through the doors.'

Het beeld uit die laatste zin kon ik me maar moeilijk voorstellen. Was er een man bezig met de mensen in de rij de straat op te begeleiden als die rij te lang werd? Of wil hij juist de rij intact houden door toevallige voorbijgangers de rijbaan op te krijgen? Of – misschien een beetje vergezocht – was hij juist mensen aan het ronselen op straat om naar de taqueria te gaan?

Wat ik en vele van mijn medevertalers dan wel eens deden, was gaan kijken op Google Street View of ik een taqueria in de buurt van Leeland Street vond (Washington laat ook vaak het tweede deel van de straatnaam weg, zoals ‘Street’ of ‘Boulevard’, ‘Leeland’ verwijst hier dus naar Leeland Street). Foto’s van de plaats zien helpt vaak. Dus ik zocht op Google Maps ‘Leeland Street’ in Houston en ging de hele straat af.

Houston heeft veel lange straten en Leeland Street is er daar één van. Net toen ik het wou opgeven met de gedachte dat Washington die taqueria gewoon had verzonnen, doemde daar in de verte op Google Street View ‘Brother’s Taco House’ op, op de hoek van Leeland Street en Emancipation Ave.

En raar maar waar: er stond effectief een rij ‘bouwvakkertypes’ (lees: mannen in flanellen overhemden) aan te schuiven! Ik heb toen zo hard gelachen, want wat is de kans dat het moment waarop die auto van Google voorbij rijdt, er ook echt zo’n rij staat?

In ieder geval, hiermee was het raadsel van die laatste zin nog niet opgelost. Er stond op de foto immers geen man die mensen van de straat ‘veegt’. Zoveel geluk had ik nu ook weer niet. Maar daardoor kon ik wel zien hoe de rijbaan, het voetpad en de rij zich tegenover elkaar verhouden. Mijn mentor wees me er bovendien op dat je in het Engels met ‘Leeland Street’ enkel de rijbaan benoemt, terwijl je bij ons dan de rijbaan én het voetpad erbij bedoelt. Zo had ik toch al een beter idee van wat die man eigenlijk deed: hij gebaarde inderdaad voorbijgangers naar de rijbaan te gaan zodat ze rond de rij konden lopen en die niet verstoord werd. Ofwel:

Er werkte iemand die de voorbijgangers aan Leeland Street van de stoep joeg en ze de rijbaan op stuurde als de menigte door de deuren kwam gestormd.

Leen Vertessen wil al sinds haar dertiende boeken vertalen. Daarom studeerde ze na haar vertaalopleiding aan de Universiteit Antwerpen de master literair vertalen aan de KU Leuven. Hierbij nam ze ook deel aan een uitwisseling met de Universiteit Utrecht (extended master). Ze is gespecialiseerd in het vertalen van archaïsmen en neologismen, een interesse die is ontstaan uit haar voorliefde voor sciencefiction en fantasy. Toch vertaalt Leen graag uit alle genres, want hoe meer verschillende teksten je vertaalt, hoe meer je ook leert.

Adiëlle Westercappel over 'Lockwood'

De taal van je familia

Een taalkwestie die regelmatig voorbijkomt in deze verhalenbundel is code-switchen, oftewel: het schakelen tussen talen, taalvarianten of registers, afhankelijk van de context, veelal als manier om iemands identiteit tot uiting te brengen. Het is een populair onderwerp dat vaak aan bod is gekomen bij de sociolinguïstieke vakken van mijn studie, toch blijft het vertalen ervan een uitdaging. De hoofdpersoon in ‘Lockwood’ is een dubbelbloed, wat in dit geval betekent dat hij van zowel Afro-Amerikaanse als van Mexicaanse komaf is, en dat is af te lezen aan de (interne) dialogen. Nu kom ik zelf ook uit een gemengd gezin, dus ik ken het belang (of: de noodzaak) van het wisselen tussen verschillende talen. Vaak gebeurt dat intuïtief, maar soms ook bewust, omdat een bepaald sentiment nou eenmaal beter uit te drukken is in een andere taal; ik vond het dan ook erg belangrijk om die meertaligheid zo veel mogelijk te behouden in mijn vertaling.

Taal en cultuur zijn nauw met elkaar verweven, en hoewel bij het vertalen natuurlijk de ene taal wordt omgezet naar de andere en daardoor onvermijdelijk grotendeels verloren gaat, kun je door middel van bewuste keuzes wel degelijk de cultuur die eraan kleeft behouden. Neem bijvoorbeeld de volgende zin uit de brontekst, een gedachte die de hoofdpersoon heeft nadat zijn moeder hun nieuwe, behoeftige buren eten heeft gebracht en zijn vader daar vervolgens zo kwaad om is dat hij een kom kapot smijt: Maybe now Ma’d think before she shit on her familia. Het is geen toeval dat hier niet het Engelse woord ‘family’ wordt gebruikt, want het Spaanse ‘familia’ kent voor dit gezin waarschijnlijk een intiemere betekenis. Hierdoor wordt ook nog eens extra aangedikt wat een verraderlijke actie de moeder heeft gepleegd door hun toch al schaarse middelen te delen met buitenstaanders. Gelukkig is familia dusdanig herkenbaar voor Nederlandse lezers dat het gemakkelijk overgenomen kan worden.

Verder is het Engelse ‘to shit on someone’ uit bovenstaande voorbeeldzin een informele manier om dat vermeende verraad uit te drukken. Daarbij moet in acht worden genomen dat de Verenigde Staten vrij preuts zijn wat betreft grof taalgebruik; niet iedereen zou zomaar ‘shit’ in de mond nemen, dat maakt het een gemarkeerd woord. Bij het vertalen van deze zin wilde ik dat die op de Nederlandse lezer datzelfde licht-shockerende effect zou hebben als op de Amerikaanse lezer, dus een vertaling in de trant van ‘verlinken’ of ‘verraden’ is dan niet helemaal het juiste register en doet daardoor al snel te slapjes aan. Mijn vertaling werd uiteindelijk: Misschien dat ma nu twee keer zou nadenken voordat ze haar familia naar de tering hielp.

Adiëlle Westercappel is (eind)redacteur en beginnend literair vertaler. Ze vertaalde fictie van o.a. Caleb Azumah Nelson en W.E.B. Du Bois, en poëzie voor verschillende literaire festivals. Dit jaar studeert ze af als taalkundige aan de Rijksuniversiteit Groningen, en in november verschijnt bij Podium haar vertaling van Akwaeke Emezi’s De dood van Vivek Oji.

 

Meer blogs uit deze reeks

Groepsfoto van de vertalers van Lot.
De vertalers, v.l.n.r.: Carmen Felix, Joost Jung-shik Vormeer, Adiëlle Westercappel, Diahann van van de Vijver, Leen Vertessen, Euphemia Ophelders, Parel Joy, Lot Louis Veelenturf, Laila de Miranda, Reshma Jagernath, Janne Van Beek en Stokely Dichtman. Niet op de foto: Mijke Hadewey van Leersum.
Screenshot van Google Maps waar Leen naar verwijst in haar blog.
De rij voor Brother Taco's House waar Leen Vertessen op stuitte in Google Maps.