Vertalers vertellen - Hoe word je literair vertaler?

Geplaatst op: 16 juni 2020

Meerdere wegen leiden naar Vertalië. Sommige vertalers volgden een opleiding tot (literair) vertaler of een andere (ver)taalopleiding, anderen zijn grotendeels autodidact. Negen vertalers vertellen welke stappen zij hebben ondernomen om vertaler te worden.

Fotocollage van het vertalerspanel.
v.l.n.r.v.b.n.o: Jan Willem Bos, Goedele De Sterck, Martin de Haan, Nicolette Hoekmeijer, Andrea Kluitmann, Lies Lavrijsen, Huub Stegeman, Luk Van Haute en Laura Watkinson.

Andrea Kluitmann, vertaler uit het Nederlands in het Duits

"Ik heb Duits gestudeerd en deelgenomen aan heel veel vertaalworkshops. Zeker in mijn eerste jaren ging ik naar heel veel lezingen en events, gewoon uit belangstelling. Verder volgde ik de opleiding “boekhandel en uitgeverij”, wat mijn blik op het hele uitgeefvak heeft verruimd.

Ik werd ook lid van allerlei verenigingen die voor mij als “andersommer” helemaal niet relevant waren. Het meest extreme (en dure) voorbeeld is dat ik lid ben van de Nederlandse Auteursbond. Dat deed ik jaren geleden omdat je alleen dan toegang krijgt tot het e-mailforum van de sectie literair vertalers en ik dat ontzettend nuttig vond; Nederlandse collega’s vragen kunnen stellen, kunnen lezen wat hen bezighield etc. Ik neem trouwens nog steeds deel aan workshops (of geef ze zelf, ook daar leer je veel van): afgelopen zomer nam ik deel aan de zomercursus toneelvertalen van het ELV, volgend jaar organiseren enkele collega’s en ik weer een masterclass literair vertalen onder leiding van een zeer ervaren vertaler Nederlands-Duits, Helga van Beuningen.

Tip: Vergroot je netwerk (en je kennis over het vak) door lid te worden van allerlei lijsten, fora en Facebook-groepen en denk ook aan groepen die slechts zijdelings te maken hebben met vertalen. Zelf ben ik bijvoorbeeld lid van een Duitse groep voor tekstschrijvers en redacteurs.

Ik vind het ook erg nuttig om vertalers uit allerlei talen te kennen, vooral ook vertalers Duits – Nederlands. Ik weet van collega’s die een soort vertaalgroepje hebben, je komt bij elkaar en legt elkaar problemen (en oplossingen) voor; lijkt me heerlijk en nuttig. 

Belangrijk vind ik ook om niet alleen maar kennis te hebben van je eigen vak, maar ook te weten hoe het gehele uitgeefvak in elkaar zit."

Jan Willem Bos, vertaler uit het Roemeens in het Nederlands

"Ik heb Roemeens gestudeerd en in het kader daarvan ben ik ook begonnen Roemeense literatuur te vertalen. Andere vertaaltrainingen heb ik niet gevolgd, ook omdat zoiets voor het Roemeens niet bestaat. Het belangrijkste voor een literair vertaler is volgens mij: veel lezen. Ik moest natuurlijk de Roemeense literatuur in het algemeen goed leren kennen, maar het is ook essentieel om veel Nederlands te lezen, zowel origineel werk als vertalingen, en niet alleen literatuur, maar ook andere teksten, inbegrepen detectives en ‘spannende boeken’. Dat helpt alleen maar om je taalgevoel te slijpen.

In de loop van de jaren heb ik dikwijls deelgenomen aan workshops van vertalers van Roemeense literatuur in allerlei talen. Deze hebben plaatsgevonden in allerlei niet-verkeerde plaatsen zoals Venetië, Parijs, Boekarest, Ipotești (Roemeens Moldavië). Het leuke van deze bijeenkomsten is ook dat ik op die manier een groot aantal van mijn collega-vertalers Roemeens heb leren kennen en met velen van hen bevriend ben. We zien elkaar ook vaak op boekenbeurzen en literaire festivals in Roemenië en Moldavië. Dat is niet alleen gezellig, maar ook nuttig voor het uitwisselen van tips en het overleggen over specifieke vertaalproblemen in boeken waar meer van ons aan werken. We houden ook contact met elkaar via een groep op Facebook."

Martin de Haan, vertaler uit het Frans in het Nederlands

"Ik heb geen opleiding tot vertaler gevolgd of zelfstudiemateriaal gebruikt, wel heb ik Frans gestudeerd. Maar ik beschouw mezelf op vertaalvlak als trotse autodidact mét interesse voor theorie. Naar workshops of lezingen ben ik niet heel vaak gegaan (maar niet uit principe)."

Lies Lavrijsen, vertaler uit o.a. het Engels en Italiaans in het Nederlands

"Ik heb Romaanse taal- en letterkunde gestudeerd (Frans en Italiaans), maar vertaalde in het begin vooral uit het Engels (kwestie van vraag en aanbod). Daar had ik dus geen opleiding voor gevolgd, en al gauw leerde ik met schade en schande dat ik toch wel wat blinde vlekken had, en dat er aan mijn Nederlands ook nog wat gewerkt moest worden. Om die lacunes te vullen deed ik aan zelfstudie (Vertalen wat er staat van Arthur Langeveld, Gouden vertaalregels van Paul Claes en verder heel veel cursussen Nederlands en Engels uit de universiteitswinkel) en ging ik naar eindeloos veel lezingen, cursussen en workshops, om praktijkervaring op te doen. Twee jaar geleden heb ik voor de volledigheid ook nog de Vertalersvakschool gedaan in Antwerpen."

Luk Van Haute, vertaler uit het Japans in het Nederlands

"Van een vertaalopleiding was destijds (begin jaren tachtig) geen sprake, toch niet voor Japans. Mijn opleiding Japanologie was wel filologisch gericht, maar specifieke aandacht voor literair vertalen was er niet. Dat heb ik dus zelf met veel vallen en opstaan uitgezocht. Vertalen wat er staat, het boek van Arthur Langeveld, was toen een van de weinige hulpmiddelen, herinner ik me.  Nu is er veel meer natuurlijk, zoals de publicaties Alles verandert altijd, Denken over vertalen of Gouden vertaalregels, om er maar een paar te noemen.

Ik heb in het begin ook vertalingen van mijn schaarse voorgangers bestudeerd, om te kijken hoe zij dingen aanpakten. Workshops Japans vertalen waren er twintig jaar geleden evenmin (de eerste workshop die ik bijwoonde, was er eentje van het ELV, die ik zelf leidde). Ik ging wel een paar jaar lang zo veel mogelijk naar lezingen over vertalen en vertalersbijeenkomsten e.d., niet alleen om er iets van op te steken, maar ook om mensen te leren kennen."

Goedele De Sterck, vertaler uit het Nederlands in het Spaans

"Ik heb Taal- en Letterkunde gestudeerd, een opleiding die althans volgens mij een uitstekende uitgangsbasis vormt voor een literair vertaler, vanwege de brede invalshoek en de grondige analyse van tekst en stijl. De vertaalcompetentie heb ik me achteraf op verschillende wijzen eigen gemaakt: zes maanden stage bij het Europees Parlement, tal van zomercursussen en vervolgcursussen, een mentoraat, tientallen vertaalworkshops (ongetwijfeld de allerbeste leerschool!) en een hoop lezingen.

Zelf houd ik er nog steeds van om regelmatig een fragment te vertalen uit een reeds vertaald werk en vervolgens mijn vertaling te vergelijken met de gepubliceerde vertaling. Dat is bijzonder verfrissend en weerhoudt me ervan om na al die jaren op de automatische piloot te vertalen. Diversificatie van vertaalstrategieën is en blijft een garantie voor kwaliteit. Een literair vertaler is nooit volleerd!"

Nicolette Hoekmeijer, vertaler in het Nederlands uit het Engels

"Ik heb Engels gestudeerd. Tijdens die studie werd weinig aandacht besteed aan vertalen, dus op dat vlak ben ik autodidact, ik heb het vak al doende geleerd. Ik ga inmiddels met enige regelmaat naar workshops en lezingen, omdat ons vak bij uitstek het gevaar in zich draagt dat je op je eigen spoor blijft zitten. Mijns inziens is het goed en verfrissend om meer te horen over de vertaalopvattingen van anderen en daarover van gedachten te wisselen. Ik geef ook geregeld workshops – een van de positieve kanten daaraan is dat het je dwingt je eigen keuzes te expliciteren."

Huub Stegeman, vertaler uit het Engels en Duits in het Nederlands

"LOI Tolk-Vertaler Engels voor het Staatsexamen, ITV Vertaler Duits voor het SNEVT-examen, Intensieve cursus (week) vertaler Engels van het Steunpunt Literair Vertalen (het huidige ELV), de Vertalersvakschool Amsterdam. Ik ga zelden naar lezingen of workshops, eigenlijk alleen de Literaire Vertaaldagen in Amsterdam. Workshops zijn me te traag, ik kom uit een vertaalcultuur van ‘doorwerken, deadline!’, vertaalbureaus..."

Laura Watkinson, vertaler uit het Nederlands in het Engels

"Ik heb eerst Medieval and Modern Languages gestudeerd, waaronder ook het vertalen, en later heb ik een cursus literair vertalen NL-EN in Londen gevolgd aan University College London. En ik ga nog steeds graag naar lezingen en workshops. Ik leer en spreek graag over het vak en ik vind het ook heel fijn en gezellig om in contact te blijven met mijn collega-vertalers."