Veelgestelde vragen - Contracten, financiën en vertaalrechten
Wat zijn royalty's? Waar moet ik op letten bij een vertaalcontract? Lees hier de antwoorden op deze en andere vragen over contracten, financiën en vertaalrechten.
[laatste update: februari 2024]
Als je een vertaalopdracht van een uitgever accepteert, dan ontstaat er tussen jou en de uitgever een rechtsverhouding. Die verhouding wordt formeel vastgelegd in een vertaalcontract tussen jou en de uitgeverij.
Hoe dat contract er precies uitziet verschilt per uitgeverij, maar over het algemeen zal het dezelfde elementen bevatten als die van het Modelcontract voor de uitgave van een vertaling van een literair werk, afgesloten door de Auteursbond namens de vertalers en met de Literaire Uitgeversgroep (LUG) van de Groep Algemene Uitgevers (GAU) namens de uitgevers.
Gebruik het Modelcontract als een checklist aan de hand waarvan je kunt controleren of jouw vertaalcontract alle belangrijke aspecten van een vertaalcontract omvat:
- De omschrijving van de prestatie die je gaat leveren, uiteenvallend in onder andere: de te gebruiken brontekst, de omvang van die brontekst, de titel van de vertaling, hoe en wanneer je de kopij aanlevert, eventuele sancties als je daarmee te laat bent, de consequenties als de uitgever vindt dat je vertaling niet deugt, het nakijken van drukproeven en eventuele onkosten die de uitgever op jou kan verhalen wanneer er nog veel redactiewerk aan het vertaalde manuscript moet gebeuren;
- De aard van de licentie die je aan de uitgever verleent, dat wil zeggen: de toestemming die je de uitgever geeft om je vertaling uit te geven en te exploiteren. In de regel machtig je de uitgever in een vertaalcontract ook om nevenrechten uit te oefenen: je vertaling op te nemen in een bloemlezing, het voor te publiceren in een krant of tijdschrift, je vertaling te gebruiken voor radio, tv, film of toneel of digitaal te verspreiden;
- De manier waarop de uitgever je vertaling gaat exploiteren, met details over de verkoopprijs en de oplage van het boek, de omslag van het boek, de vermelding van je naam in het boek, de manier waarop de uitgeverij het boek in handel brengt en de vergoeding voor de nevenrechten en herdrukken;
- De tegenprestatie van de uitgever voor jouw prestatie, ofwel: je honorarium. Dat is doorgaans opgebouwd uit een vast bedrag gebaseerd op een woordtarief en een royaltypercentage op de verkoopprijs per verkocht exemplaar vanaf 2.500 verkochte exemplaren. Ook moet beschreven staan hoe en wanneer de uitgever je honoraria uitbetaalt, of je onvoorzien extra werk vergoed krijgt en wat er gebeurt met onverkoopbare restanten van een oplage van je vertaling.
De situatie in Vlaanderen
Vertalers en uitgevers in Vlaanderen hebben geen eigen modelcontract (voor vertalingen in het Nederlands) naar Belgisch recht. Vlaamse uitgeverijen zijn vaak wel bereid om zich bij het afsluiten van vertaalcontracten te richten naar het Nederlandse modelcontract. Hierbij speelt de druk van de subsidiegever een rol. De regelingen voor vertaalsubsidies in Nederland en Vlaanderen zijn in hoge mate met elkaar geharmoniseerd. De subsidieorganisatie in Vlaanderen, Literatuur Vlaanderen, zal er bij de subsidietoekenning dan ook in de praktijk op toezien dat een contract naar Nederlands model is afgesloten.
Woordtarief voor vertalers in het Nederlands
Het huidige minimumvertaaltarief bedraagt sinds 2023 7,24 cent per woord. Voor de vertaling van poëzie geldt een minimumtarief van 2,65 euro per regel en minimaal 46,52 euro per gedicht
Het woordtarief is:
- geïndexeerd, en stijgt dus jaarlijks met de prijsontwikkeling;
- een adviestarief. Uitgeverijen zijn niet verplicht dit advies ook te volgen. Over je woordtarief kun je dus onderhandelen. Vertalen vergt kennis en competenties die minimaal vergelijkbaar zijn met functioneren op het niveau van hoger beroepsonderwijs. Je inkomen als vertaler mag je daarom vergelijken met wat gangbaar is in beroepen die een vergelijkbaar niveau van functioneren onderstellen;
- vastgelegd in je contract met de uitgever en dat is één van de voorwaarden waaronder het Nederlands Letterenfonds en Literatuur Vlaanderen vertaalsubsidies toekennen. De fondsen vinden namelijk dat vertalers een substantieel deel van hun inkomen uit de markt moeten betrekken en zien het niet als hun rol om uitgeverijen te sponsoren voor kosten waarvoor zij normaal ondernemersrisico behoren te dragen.
Kijk voor meer informatie op de website van de Auteursbond.
Woordtarief voor vertalers uit het Nederlands
Een modelcontract met een daaraan verbonden woordtarief bestaat buiten Nederland vrijwel niet. Als je literatuur uit het Nederlands in je eigen taal vertaalt, kun je daarvoor dan ook uiteenlopende honoraria ontvangen. De hoogte daarvan hangt af van het land waar de uitgeverij gevestigd is die je de vertaalopdracht verstrekt heeft. Wat voor jou redelijke tarieven zijn kun je vinden bij vertalersvereniging(en) in jouw land.
Een royalty is een percentage van de prijs per verkocht exemplaar (exclusief BTW) van het door jou vertaalde werk. De hoogte van dit percentage hangt af van het aantal verkochte exemplaren:
-
Worden er minder dan 3.000 exemplaren van het door jou vertaalde werk verkocht?
Dan kun je het vaste woordtarief beschouwen als het bedrag waarmee de uitgever je royalty's over de eerste 3.000 exemplaren afkoopt. -
Worden er meer dan 3.000 exemplaren van het door jou vertaalde werk verkocht?
Dan heb je recht op een royaltypercentage van 2% op elk verkocht exemplaar. -
Worden er meer dan 10.000 exemplaren van het door jou vertaalde werk verkocht?
Dan heb je recht op een royaltypercentage van 2,5% op elk verkocht exemplaar. -
Worden er meer dan 35.000 exemplaren van het door jou vertaalde werk verkocht?
Dan heb je recht op een royaltypercentage van 3,0 % op elk verkocht exemplaar. -
Wordt het door jou vertaalde werk herdrukt in pocketvorm?
Dan heb je recht op een royaltypercentage van 1% op elk verkocht exemplaar. Voor de uitgave van een eerste druk rechtstreeks als pocket-editie geldt een percentage van 2% vanaf 3.000 exemplaren -
Wordt het door jou vertaalde werk uitgegeven in e-bookvorm?
Dan heb je recht op een royaltypercentage van 2% vanaf de eerste verstrekte licentie, en een royaltypercentage van 5% vanaf 4.000 verstrekte licenties. -
Verschijnt het door jou vertaalde werk uitsluitend in e-bookvorm?
Dan heb je recht op een royaltypercentage van 5% vanaf 4.000 verstrekte licenties.
(Bron: Modelcontract voor de uitgave van een vertaling van een literair werk, Auteursbond 2023)
Als literair vertaler werk je vrijwel uitsluitend met contracten per opdracht in plaats van met een vast dienstverband. Je werkt dus op freelance-basis, en bent daarmee als literair vertaler tevens zelfstandig ondernemer.
In het hoofdstuk “Literair vertaler word je, woord na woord…” van Alles verandert altijd schetst Carlo Van Baelen de situatie als volgt:
"Als literair vertaler kun je niet aan de slag in loondienst bij een uitgeverij. Het gaat om afzonderlijke opdrachten voor een specifiek vertaalwerk en wordt forfaitair en/of proportioneel vergoed (zie verder). Je zult het statuut van zelfstandige (ZZP’er) moeten aannemen. In combinatie met een andere activiteit (onderwijsopdracht, technisch vertaalwerk, loondienst, ambtenaar …) of (mits voldoende opdrachten en zicht op continuïteit) als hoofdberoep. Dat betekent terugkerende kosten voor sociale zekerheid/volksverzekeringen, administratieve verplichtingen als ondernemer, onzekere en wisselende inkomsten, beperkte sociaalrechtelijke bescherming, noodzaak van aanvullende persoonlijke verzekeringen.
In België betaal je sociale bijdragen op basis van het bruto-inkomen. In Nederland betaal je de premie voor ziektekostenverzekering en een inkomensafhankelijke bijdrage zorgverzekering. Voor bijkomende pensioenrechten moet je je aanvullend verzekeren." Lees hier de rest van het hoofdstuk voor meer informatie en praktische tips.
Informatie over ondernemerschap in Nederland:
- Of vertalen nu je hoofdbron van inkomsten is, of als je naast je vertaalwerk nog een baan(tje) hebt, schrijf je in bij de Kamer van Koophandel. Ondernemerschap is namelijk de gunstigste vorm om aangifte te doen en belasting te betalen, vanwege diverse aftrekposten voor ondernemers. De meeste freelancer vertalers laten zich registreren als eenmanszaak. Schrijf je je in bij de KvK, dan word je automatisch ook bij de Belastingdienst aangemeld als zelfstandig ondernemer;
- Overige praktische zaken die je moet regelen als freelancer, zoals het inrichten van een administratie, vind je hier.
Informatie over ondernemerschap in Vlaanderen:
Het Cultuurloket in Vlaanderen biedt zakelijke ondersteuning aan de cultureel ondernemer. Het is raadzaam over het sociaal statuut dat je kunt aannemen en mogelijke ondernemingsvormen de volgende pagina's en brochures door te nemen:
Ook informeert het Cultuurloket je over de kunstwerkuitkering waarvoor je mogelijk in aanmerking komt. Een voorwaarde is dat je over het (sinds de hervorming van het kunstenaarsstatuut nieuwe) kunstwerkattest beschikt:
Het kunstwerkattest vraag je aan via de website van WITA (Working in the Arts), de onlinedienst voor wie werkt in de kunsten. Neem eerst de ondersteunende informatie door:
De exploitatierechten van een werk liggen doorgaans bij de uitgever van het oorspronkelijke werk. Vertaal je een werk, dan regelt de uitgever in het land van de doeltaal alle rechten voor de vertaling met de oorspronkelijke uitgever. Als vertaler onderhandel je over het algemeen dus niet zelf met de auteur of de oorspronkelijke uitgever over de vertaalrechten.
Helaas bestaat er geen volledige database waarin alle vertalingen in en uit het Nederlands worden bijgehouden. Wel heeft het Nederlands Letterenfonds een doorzoekbare lijst van Nederlandstalige auteurs die in het buitenland zijn vertaald: de vertalingendatabase. Daarnaast is er de database van UNESCO, de Index Translationum, maar deze lijst is zeker niet volledig. Via zoeksystemen als worldcat.org kun je ook proberen dit soort informatie te achterhalen.
Sommige auteurs houden op hun eigen website bij of hun werk wordt en/of is vertaald, hetzelfde geldt voor sommige uitgevers en agenten. Je kunt in sommige gevallen ook proberen contact op te nemen met de agent, uitgever of rechthebbende.