Veelgestelde vragen - Subsidies en prijzen
Wanneer kan ik een subsidie aanvragen? Wat is een projectwerkbeurs? Welke prijzen zijn er voor literair vertalers? Lees hier de antwoorden op deze en meer vragen over subsidies, beurzen en prijzen.
[Laatste update: februari 2024]
Of je nu beginnend vertaler bent of al literaire vertalingen op je naam hebt staan, er zijn in alle gevallen verscheidene subsidies en beurzen die je kunt aanvragen zowel als literair vertaler in het Nederlands als literair vertaler uit het Nederlands.
In Nederland worden subsidieregelingen voor literair vertalers in het Nederlands uitgevoerd door het Nederlands Letterenfonds, in Vlaanderen door Literatuur Vlaanderen (voorheen: Vlaams Fonds voor de Letteren). Een aanvraag voor een subsidie kan éénmalig en uitsluitend bij één van beide fondsen worden ingediend. Een tweede aanvraag van dezelfde vertaler voor hetzelfde vertaalproject wordt automatisch afgewezen. Aan literaire vertalers die in de Nederlandse gemeentelijke basisadministratie zijn ingeschreven, wordt verzocht hun aanvraag in te dienen bij het Nederlands Letterenfonds. Vlaamse vertalers worden verzocht zich te richten tot Literatuur Vlaanderen.
Werkbeurzen en Projectsubsidies
Kijk hier voor een actueel overzicht van de mogelijkheden bij beide fondsen en het ELV.
Buitenlandse subsidies
Een vertaling in het Nederlands komt soms ook in aanmerking voor een subsidie uit het land waar het literaire werk vandaan komt. In de meeste gevallen gaat het om subsidies voor de uitgever. Toch kan het heel lonend zijn om uit te zoeken wat de mogelijkheden op dit vlak zijn, want ook al verdien je er als vertaler niet direct geld mee, voor uitgevers kan zo'n subsidie het verschil maken of zij het project aandurven of niet. Een overzicht van internationale fondsen en subsidieverstrekkers vind je hier op onze kennisbank.
Regelingen voor vertaalsubsidies, voor zover aanwezig, verschillen per land. Neem voor meer informatie over subsidiemogelijkheden voor vertalingen contact op met een vertalersvereniging in het land waar de vertaling wordt uitgebracht.
Vanuit Nederland en Vlaanderen zijn subsidies beschikbaar voor de kosten van het vertalen van een Nederlandstalig literair werk in een andere taal, maar die subsidies worden niet rechtstreeks aan vertalers toegekend. Alleen de (buitenlandse) uitgever die de vertaling gaat uitbrengen, kan subsidie aanvragen.
In Nederland is het Nederlands Letterenfonds de organisatie die de promotie van Nederlandstalige literatuur in het buitenland onder haar hoede heeft, in Vlaanderen neemt Literatuur Vlaanderen (voorheen: Vlaams Fonds voor de Letteren) die taak waar. Een aanvraag voor een subsidie kan eenmalig en uitsluitend bij één van beide fondsen worden ingediend.
De Fondsen kunnen een deel van de vertaalkosten voor een vertaling in een andere taal van een Nederlandstalig literair werk voor hun rekening nemen. Alleen de eerste vier vertaalde titels van een bepaalde auteur zijn (deels) subsidiabel. Een voorwaarde voor subsidie is dat het oorspronkelijke werk literair van betekenis is en dat de uitgever de vertaalopdracht aan een vertaler van bewezen kwaliteit gunt.
Om enige controle te kunnen uitoefenen op de vertaalkwaliteit hebben de fondsen een systeem van proefvertalingen opgezet. Vertalers die in aanmerking willen komen voor vertaalopdrachten uit het Nederlands kunnen een proefvertaling van een ca. 10 pagina's (4000 woorden) uit een Nederlandstalige literaire tekst van eigen keuze maken. Die wordt door deskundige beoordelaars, in de meeste gevallen zelf literair vertalers, nagekeken. Als de vertaling goed wordt bevonden, wordt de naam van de vertaler opgenomen in een lijst van positief beoordeelde vertalers. Buitenlandse uitgevers die een vertaling van een Nederlandstalig literair werk willen uitbrengen en daarvoor een vertaler zoeken, ontvangen die lijst. Omdat vertaalsubsidie afhankelijk is van een goede beoordeling van de vertaler, zullen de uitgevers vaak bij voorkeur met vertalers van die lijst werken.
Meer informatie is te vinden op de website van het Nederlands Letterenfonds en Literatuur Vlaanderen.
In verschillende landen bestaan vertalershuizen. Een overzicht is te vinden op de website van het Réseau Européen des Centres Internationaux de Traducteurs littéraires (RECIT).
De website TransArtists biedt een uitgebreide database met programma's voor culturele uitwisseling en 'artist-in-residence'-mogelijkheden, die op verschillende manieren te doorzoeken is.
Op de website van het Nederlands Letterenfonds staat ook een overzicht van schrijversverblijven.
Martinus Nijhoffprijs
De belangrijkste literaire vertaalprijs voor vertalers in en uit het Nederlands is de Martinus Nijhoffprijs, die sinds 1955 jaarlijks wordt uitgereikt door het Prins Bernhard Cultuurfonds. De prijs is goed voor 35.000 euro. Eens in de vijf jaar gaat de prijs naar een vertaler uit het Nederlands, de andere jaren wordt een vertaler in het Nederlands bekroond. Meest recente bekroningen: Ton Naaijkens (2023), Margreet Dorleijn en Hanneke van der Heijden (2022), Rokus Hofstede (2021), Jacques Westerhoven en Irina Michajlova (2020 – tweemaal vanwege jubileum), Jan Willem Bos (2019), Jeanne Holierhoek (2018), Karol Lesman (2017), Babet Mossel (2016), Hans Boland en Christiane Kuby (2015 – tweemaal vanwege jubileum), Hilde Pach (2014), Reina Dokter (2013), Frans Denissen (2012), Piet Schrijvers (2011) en Riet de Jong-Goossens (2010).
Filter Vertaalprijs
De Filter Vertaalprijs wordt sinds 2007 jaarlijks door de Stichting Filter toegekend aan de meest bijzondere vertaling uit het voorafgaande kalenderjaar. De prijs wordt verleend voor een vertaling van welke aard en in welk genre ook, ongeacht het aantal vertalers dat aan de vertaling gewerkt heeft, ongeacht ook de vertaalrichting waarin dit gebeurde. In principe betreft het een vertaling in of uit het Nederlands.
De prijs wordt gegeven voor vertalingen in de ruimste zin van dat woord. Vertalingen op basis van opvallende vertaalopvattingen komen evengoed in aanmerking als vertalingen die met een meer traditionele aanpak zijn gemaakt. Een belangrijk criterium voor bekroning is de creativiteit van de vertaler bij het oplossen van vertaalproblemen die voortvloeien uit de eigen, bijzondere aard van het te vertalen werk. Tevens is de vindingrijkheid die los van het origineel bij het vertalen vrijkomt een belangrijk aandachtspunt voor de jury.
Het prijzengeld wordt sinds enkele jaren ter beschikking gesteld door de Groep Algemene Uitgevers (GAU). Het bedrag wordt door de Stichting Filter uitgekeerd aan de maker of makers van de bekroonde vertaling of aan hun wettelijke vertegenwoordiger.
Winnaars zijn geweest Onno Kosters (2007), Bertie van der Meij (2008), Hans Boland (2009), Willem Visser en Jabik Veenbaas (2010), Jan Kuijper (2011), Marcel Otten (2012), Aai Prins (2013), Mari Alföldy (2014), Luk Van Haute (2015), Jan Gielkens (2016), Robbert-Jan Henkes (2017), Martin de Haan (2018), Jos Vos (2019) en Henny Corver (2020), Bas Belleman (2021), Anne Sytske Keijser, Mark Leenhouts en Silvia Marijnissen (2022). De Filter vertaalprijzen 2023 gingen naar Geluksvogels van Luigi Pirandello, vertaald door Yond Boeke en Patty Krone en Jefferson van Jean-Claude Mourlevat, vertaald door Lies Lavrijsen en Els Dumez-Blocken.
Nederlands Letterenfonds Vertaalprijzen
De Nederlands Letterenfonds Vertaalprijzen zijn bedoeld voor literair vertalers die zich onderscheiden door zowel de hoge kwaliteit van hun vertaaloeuvre als door hun inzet als ambassadeur voor een bepaald taalgebied of genre en/of het literair vertalen in het algemeen. Met deze prijzen wil het Nederlands Letterenfonds de belangrijke maar vaak onderbelichte bijdrage die vertalers leveren als herscheppend kunstenaar en als bemiddelaar tussen talen, literaturen en culturen meer voor het voetlicht brengen. De prijs bestaat sinds 2010. Voorheen werden meerdere vertalers per jaar bekroond. Sinds 2019 wordt in de oneven jaren een vertaler in het Nederlands bekroond en in de even jaren een vertaler uit het Nederlands. Aan elke prijs is een bedrag van € 15.000 verbonden.
De Letterenfonds Vertaalprijzen zijn tot nu toe toegekend aan Barbara de Lange (2023), Veronika ter Harmsel Havlíková (2022), Josephine Rijnaarts (2021), Ran HaCohen (2020), Aai Prins (2019), Janny Middelbeek-Oortgiesen en Goedele De Sterck (2018), Roel Schuyt (2017), Alicja Oczko en duo Harm Damsma en Niek Miedema (2016), Edgar de Bruin (2015), Jelica Novaković-Lopušina (2014), Martin de Haan (2013), David Colmer, Mark Leenhouts en Mark Wildschut (2012), Vincent Hunink, Bartho Kriek en Claudia Di Palermo (2011) en Hans Driessen, Diego Puls en Mariolein Sabarte Belacortu (2010).
Europese Literatuurprijs
Sinds 2011 wordt jaarlijks de Europese Literatuurprijs uitgereikt voor de beste roman die in het voorgaande jaar vanuit een Europese taal in het Nederlands werd vertaald. De prijs bestaat uit een geldbedrag van 10.000 euro voor de auteur van het bekroonde boek en een bedrag van 5.000 euro voor de vertaler.
Winnende titels zijn Kassa 19 van Claire-Louise Bennett Koppernik, vertaald door Karina van Santen en Martine Vosmaer (2023), Nocilla-trilogie van Agustín Fernández Mallo, vertaald door Adri Boon (2022), Herkomst van Saša Stanišić, vertaald door Annemarie Vlaming (2021), Lente van Ali Smith, vertaald door Martine Vosmaer en Karina van Santen (2020 - vakjury), Meer dan een broer van David Diop, vertaald uit het Frans door Martine Woudt (2020), Onder de Drachenwand van de Oostenrijkse auteur Arno Geiger, vertaald uit het Duits door Wil Hansen (2019), Max, Mischa & het Tet-offensief van Johan Harstad, vertaald uit het Noors door Edith Koenders en Paula Stevens (2018), Verdriet is het ding met veren van Max Porter, vertaald uit het Engels door Saskia van der Lingen (2017), Zeldzame aarden van Sandro Veronesi, vertaald uit het Italiaans door Rob Gerritsen (2016), Een handvol sneeuw van Jenny Erpenbeck, vertaald uit het Duits door Elly Schippers (2015), De preek over de val van Rome van Jérôme Ferrari, vertaald uit het Frans door Jan Pieter van der Sterre en Reintje Ghoos (2014), Limonov van Emmanual Carrère, vertaald uit het Frans door Katelijne de Vuyst en Katrien Vandenberghe (2013), Alsof het voorbij is van Julian Barnes, vertaald uit het Engels door Ronald Vlek (2012) en Drie sterke vrouwen van Marie NDiaye, vertaald uit het Frans door Jeanne Holierhoek (2011).
Brockway Prize
Een genre-gebonden prijs is de Brockway Prize, een tweejaarlijkse oeuvreprijs voor poëzievertalers uit het Nederlands. De Brockway Prize is in 2005 ingesteld door het Nederlands Literair Productie- en Vertalingenfonds, en wordt nu georganiseerd door het Nederlands Letterenfonds. De prijs werd mogelijk dankzij een legaat van de in 2001 overleden dichter en vertaler James Brockway. The Brockway Prize zal bij elke editie naar een poëzievertaler in een andere taal gaan. Aan de prijs is een geldbedrag van 5.000 euro verbonden.
De eerste bekroning, in 2005, was voor een poëzievertaler in het Engels: Francis R. Jones. Sindsdien werd de prijs uitgereikt aan Gregor Seferens (2007), Jan H. Mysjkin & Pierre Gallissaires (2009), Francisco Carrasquer (2011), Judith Wilkinson (2013), Ard Posthuma (2015), Daniel Cunin (2018), David Colmer (2021) en Alfred Schreiber (2023).
Het beste boek voor jongeren
De titel Het beste boek voor jongeren (voorheen Dioraphte Jongerenliteratuur Prijs) bekroont jaarlijks de meest aansprekende boeken van het afgelopen jaar voor jongeren van 15 t/m 18 jaar. Naast de categorie Oorspronkelijk Nederlandstalig, is er ook een Categorie Vertaald. De voorselectie wordt gemaakt door een vakjury, een jongerenjury kiest uiteindelijk de winnaars. Elk van de winnaars ontvangt een cheque ter waarde van 2500 euro.
Winnende titels in de categorie Vertaald zijn: Muleum van Erlend Loe, vertaald door Femmigje Andersen Sijtsma (2010), Ik ben de sterkste van Christian Frascella, vertaald door Henrieke Herber (2011), Een weeffout in onze sterren van John Green, vertaald door Nan Lenders (2013), De verticale man van Davide Longo, vertaald door Pieter van der Drift (2014), Eleanor & Park van Rainbow Rowell, vertaald door Annelies Jorna en Ineke Lenting (2015), Waar het licht is van Jennifer Niven, vertaald door Aleid van Eekelen-Benders (2016), Een van Sarah Crossan, vertaald door Sabine Mutsaers (2017), The Hate U Give van Angie Thomas, vertaald door Jasper Mutsaers (2018), Wit konijn/Rode wolf van Tom Pollock vertaald door Esther Ottens (2019), Darius de grote is niet oké van Adib Khorram, vertaald door Tjalling Bos (2020), Stilte heeft een eigen stem van Ruta Sepetys, vertaald door Aleid van Eekelen-Benders (2021), Het meisje met de luidende stem van Abi Daré, vertaald door Thijs en Adriaan van Nimwegen (2022), Zolang de citroenbomen bloeien van Zoulfa Katouh en vertaald door Merel Leene (2023).
Prijzen gebonden aan een specifieke bron- of doeltaal
- Slavische taal-Nederlands: de Aleida Schot-prijs. Een tweejaarlijkse prijs ter waarde van 2.500 euro, in 1981 ingesteld door de Aleida Schot-stichting. Bij haar testament heeft Aleida Schot de stichting die haar naam draagt opgericht met het doel om uit de haar toekomende auteursrechten de meest verdienstelijke vertaler uit een van de Slavische talen, als blijk van hulde, een prijs toe te kennen. Recente bekroningen: Charlotte Pothuizen (2022), Peter Zeeman (2020), Robbert-Jan Henkes (2018), Madeleine Mes (2015), Kees Jiskoot (2013), Roel Schuyt (2011), Froukje Slofstra (2009), Edgar de Bruin (2007) en Anne Stoffel (2005).
- Scandinavische taal-Nederlands: de Amy van Markenprijs. Een tweejaarlijkse prijs, ingesteld door de Leonora Christinastichting in 2005. De prijs van 5000 euro is bedoeld voor een uitmuntende recent uitgekomen literaire vertaling uit een van de Scandinavische talen, eventueel een vertaaloeuvre van hoge kwaliteit. Prijswinnaars: Geri de Boer (2022, voor haar vertaling uit het Zweeds van de roman W. van Steve Sem-Sandberg), Clementine Luijten (2020, voor haar vertaling van Den svavelgula himlen uit het Zweeds van Kjell Westö), Michal van Zelm (2018, voor zijn vertaling uit het Deens van de roman Een van ons slaapt van Josefine Klougart), Sophie Kuiper (2016, voor haar vertaling uit het Zweeds van de roman Familie van Philip Teirs), Annelies van Hees (2014, voor haar vertaling van Niels Lyhne van Jens Peter Jacobsen uit het Deens), Marianne Molenaar (2012, voor Vader van de Noorse auteur Karl Ove Knausgård), Paula Stevens (2010, voor haar gehele vertaaloeuvre), Bertie van der Meij (2008, voor haar vertaling Sterven van liefde en leven van wijn. Een bloemlezing uit de Epistels en Zangen van Fredman van de Zweed Carl Michael Bellman) en Diederik Grit en Edith Koenders (2006, voor hun vertaling Het gelukkige Arabië van de Deen Thorkild Hansen).
- Frans-Nederlands: de Dr Elly Jaffé-prijs is een driejaarlijkse prijs voor de beste vertaling van een Frans literair werk in het Nederlands. De Stichting die de prijs uitreikt wordt beheerd door de Auteusbond. Aan de prijs is een bedrag van € 40.000,- verbonden. De prijs wordt uitgereikt naar aanleiding van een specifiek werk, maar is tevens een oeuvreprijs. De jury kijkt niet alleen naar werk voor volwassenen, maar neemt ook werk voor kinderen mee in haar beoordeling. Om in aanmerking te komen voor deze prijs moet de vertaling gepubliceerd zijn in de drie jaar voorafgaand aan het jaar van uitreiking. Ook een vertaalteam kan in aanmerking komen voor deze vertalersprijs. In geval van een bekroond duo ontvangt ieder € 25.000,-. Bij een winnend trio krijgt elk € 18.000,-. Ook wordt driejaarlijks het Dr. Elly Jaffé Stipendium toegekend aan een veelbelovende beginnend vertaler. Het Stipendium bedraagt € 7.000,-.
Recente laureaten van de prijs: Marthe Elzinga (2021), Martin de Haan (2018), Hannie Vermeer-Pardoen (2015), Jan H. Mysjkin (2012), Mirjam de Veth (2009), Jeanne Holierhoek (2007).
Recente ontvangers stipendium: Sanne van der Meij (2021), Eva Wissenburg (2018), Hester Tollenaar (2012), Tatjana Daan (2009), Martine Woudt (2007). - Nederlands-Frans: Prix des Phares du Nord. Tweejaarlijkse prijs voor de beste recente Franse vertaling van een Nederlandstalig werk. De Prix des Phares du Nord is ingesteld door het Nederlands Letterenfonds en het Vlaams Fonds voor de Letteren. De prijs bestaat uit € 5.000.
Winnaars: Philippe Noble (2005), Annie Kroon (2007), Anita Concas (2009), Bertrand Abraham (2011), Alain Van Crugten (2013), Isabelle Rosselin (2015), Mireille Cohendy (2018), Arlette Ounanian (2020) en Emmanuelle Tardif (2023). - Italiaans-Nederlands en Nederlands-Italiaans: De Nella Voss-Del Mar vertaalprijs. Een tweejaarlijkse prijs, in 1987 ingesteld door Nella Voss-Del Mar en bedoeld als aanmoediging voor jonge vertalers. De prijs bestaat uit een geldbedrag van 1.500 euro, een oorkonde en een bijdrage aan de uitgeverij die de publicatie zal verzorgen. De prijs wordt uitgereikt door Stichting Incontri. Laatste bekroningen: Leine Meeus (2023), Gisella Brouwer-Turci (2020-2021), Emilia Menkveld (2015), Susanna Petrucelli (2009). In 2011, 2013, 2017 en 2019 is de prijs niet uitgereikt.
- Nederlands-Engels: de Vondel Translation Prize. Een tweejaarlijkse prijs voor de beste Engelstalige vertaling van Nederlandstalig literair of cultuurhistorisch werk, in 1996 ingesteld op initiatief van het Nederlands Literair Productie- en Vertalingen Fonds, het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap en de Britse Society of Authors. Tegenwoordig is de organisatie in handen van het Nederlands Letterenfonds en de Society of Authors. Met de prijs wordt een vertaling bekroond die in de laatste twee jaar voorafgaand aan het jaar van toekenning is verschenen. Het prijzengeld bedraagt 5.000 euro. Meest recente bekroningen: David Doherty (2022) voor zijn vertaling van Zomervacht van Jaap Robben, Michele Hutchison voor haar vertaling van Stadium IV van Sander Kollaard (2020), David McKay voor zijn vertaling van Oorlog en terpentijn van Stefan Hertmans (2017), Laura Watkinson voor haar vertaling van De brief voor de koning van Tonke Dragt (2015), Donald Gardner voor zijn vertaling van een keuze uit de gedichten van Remco Campert (2015), David Colmer voor zijn vertaling van De helaasheid der dingen van Dimitri Verhulst (2013), Paul Vincent voor zijn vertaling van Mijn kleine oorlog van Louis Paul Boons (2011), Sam Garrett voor zijn vertaling van Ararat van Frank Westerman (2009) en Susan Massotty voor haar vertaling van Spijkerschrift van Kader Abdolah (2007).
- Nederlands-Duits: Else Otten Übersetzer Preis. Een tweejaarlijkse prijs, ingesteld door het Nederlands Literair Productie- en Vertalingenfonds en het Vlaams Fonds voor de Letteren. De prijs bestaat uit € 5000,-. Meest recente bekroningen: Simone Schroth en Christina Siever (2023), Bärbel Jänicke (2021), Ira Wilhelm (2018), Annette Wunschel (2016), Bettina Bach en Rainer Kersten (2014), Christiane Kuby (2012), Andreas Ecke (2010), Waltraud Hüsmert (2008) en Hanni Ehlers (2006).
- in of uit het Fries: De Obe Postma-prijs. Sinds 1984 wordt op initiatief van de Provinciale Staten van Fryslân de Obe Postma-prijs uitgereikt voor de beste vertaling in of uit het Fries in alle genres. Tot 2012 werd deze prijs iedere drie jaar, daarna iedere vier jaar uitgereikt. De prijs, ter hoogte van aanvankelijk 4000 gulden, later 2000 euro, brengt de waardering voor een literaire prestatie tot uitdrukking zoals die geleverd werd in de vorm van een of meer vertalingen. Recente winnaars: Jan Popkema (2020), Geart Tigchelaar (2016), Anne Popkema (2012), Tryntsje van der Zee (2008), Klaas Bruinsma (2005) en Eric Hoekstra (2002).