Veelgestelde vragen - Vertaalopdrachten werven

Geplaatst op: 21 augustus 2018

Wie zijn mijn opdrachtgevers? Hoe bouw ik een netwerk op? Hoe gaat het maken van een proefvertaling in zijn werk? Lees hier de antwoorden op deze en meer vragen over het werven van vertaalopdrachten.

Opdrachten voor literaire vertalingen liggen voor het overgrote deel in de hand van literaire uitgeverijen in het doeltaalgebied. Voor vertalingen in het Nederlands zijn dit Nederlandse en Vlaamse uitgeverijen; voor vertalingen uit het Nederlands zijn dit uitgeverijen in het land waar je vertaling zal verschijnen. Zij beoordelen ook je geschiktheid voor een vertaalopdracht. Naast literaire uitgeverijen kunnen ook literaire tijdschriften je opdrachtgever zijn.

Incidenteel komen ook andere opdrachtconstructies voor, zoals een organisatie of een persoon. Heel soms is de opdrachtgever ook de schrijver zelf die opdracht geeft tot een fragmentvertaling om zijn boek onder de aandacht van een anderstalig publiek of potentieel geïnteresseerde, anderstalige uitgevers te brengen. Tot slot zijn er toneelgezelschappen (Nederland) of toneelhuizen (Vlaanderen) die opdrachten geven tot het vertalen van toneelstukken.

Op deze vraag kunnen we geen eenduidig antwoord geven. De factor 'geluk' of 'toeval' kan een rol spelen: je komt in contact met een uitgever die net op dat moment om een vertaler verlegen zit die aan jouw profiel voldoet.

Wél hebben we een aantal tips die in de praktijk bij vertalers tot positieve resultaten hebben geleid (deze bieden echter geen garantie op succes):

  • Benader uitgeverijen niet massaal met een standaardbriefje, maar laat zien dat je je verdiept hebt in de uitgeverij die je aanschrijft. Probeer een gericht aanbod te doen dat aansluit bij het fonds van vertaalde werken van die uitgeverij. In dit artikel geeft ervaren vertaler Edgar de Bruin uitgebreide tips voor wie een vertaling wil pitchen bij een uitgeverij;
  • Richt je niet alleen op de grote uitgeverijen. Sommige kleinere (eenpersoonsbedrijven) brengen vertalingen van heel interessante auteurs uit. Die zullen dan wel geen groot publiek bereiken of uitgebreid in de pers worden besproken, maar de vertaling telt wel mee als vertaalervaring, bijvoorbeeld voor het lidmaatschap van de Auteursbond of voor een subsidie van het Nederlands Letterenfonds of Literatuur Vlaanderen;
  • Werk aan je portfolio. Concrete, aantoonbare vertaalervaring is belangrijk voor het verwerven van vervolgopdrachten;
  • Wees zeker in het begin van je vertaalcarrière niet te kieskeurig. Alle ervaring is meegenomen. Ook met het vertalen van niet-literaire teksten vergroot je je vertaalvaardigheid. Bovendien verwerf je er kennis mee van nieuwe vaktalen en jargons, die je ook bij het vertalen van literatuur kunt gebruiken. Bedenk alleen dat voor afbraakprijzen werken (zie onze pagina over Contracten, financiën en vertaalrechten) niet collegiaal en uiteindelijk ook schadelijk voor je eigen toekomst is;
  • Profileer je als vertaler tegenover potentiële opdrachtgevers. Het is meestal onmogelijk de complete literatuur van de taal waaruit je vertaalt en alle nieuwe schrijvers bij te houden. Zoek daarom een bepaalde niche van schrijvers (bijvoorbeeld van een bepaalde geografische afkomst, rond bepaalde uitgeverijen in het brontaalgebied, rond een literair tijdschrift, in een bepaald genre of van een bepaalde stroming) waarmee je bijzondere affiniteit hebt en specialiseer je daarin. Oriënteer je op uitgeverijen in het doeltaalgebied met een vertaalfonds waarbij de literatuur goed lijkt aan te sluiten. Streef ernaar om eerder dan de doeltaaluitgevers op de hoogte te zijn van nieuwe tendensen, nieuwe schrijvers met groot potentieel en belangrijke nieuwe boeken;
  • Profileer je als agent of bemiddelaar. Bezoek bijvoorbeeld ook internationale boekenbeurzen, zoals die in Frankfurt, waar uitgeverijen een keuze maken uit het buitenlandse aanbod. Daar proberen zij contact te leggen met vertegenwoordigers van buitenlandse uitgeverijen. Als je als vertaler uit een taal werkt die maar weinig mensen als vreemde taal spreken of begrijpen, zal de doeltaaluitgever je eerder als deskundige accepteren en afgaan op jouw mening over nieuw verschenen boeken. Voor 'kleine' talen (zo is het Nederlands een relatief kleine taal voor uitgeverijen in de grote Europese landen), is het dus gemakkelijker om via die weg resultaten te boeken dan voor een grote taal als het Engels;
  • Nuttige ervaring voor vertalers van literatuur hoeft niet alleen uit zélf vertalen te bestaan. Ook met journalistiek werk, werk als redacteur of agent, door het schrijven van recensies enzovoort, doe je ervaring op die van pas kan komen bij vertalen en het verwerven van vertaalopdrachten. Door bijvoorbeeld over literatuur uit het brontaalgebied te schrijven en je voor lezers in je eigen taal op te werpen als een gids in die vreemde literatuur, heb je invloed op de receptie van de buitenlandse literatuur in het doeltaalgebied; je profileert je met een specifieke deskundigheid, vergroot je kennis van de buitenlandse literatuur en breidt je netwerk van contacten uit. Daarbij hoef je niet meteen aan de grote, landelijke dagbladen te denken. Er zijn veel kleinere, regionale bladen, maand- en weekbladen en literaire tijdschriften die recensies over literatuur plaatsen;
  • Geef een lezing, verzorg een cursus, doe onderzoek, enzovoort, zelfs al is het in het begin alleen maar binnen een klein, informeel circuit;
  • De meeste uitgevers zullen een hun onbekende vertaler vragen een proefvertaling te maken van enkele pagina's uit het te vertalen boek alvorens zij hem of haar de vertaalopdracht gunnen. Zo'n proefvertaling kun je vergelijken met een auditie voor een musicus of acteur. Voor aankomende vertalers kan het goed uitpakken om ongevraagd een proefvertaling mee te sturen met een open sollicitatie. Zo'n proefvertaling hoeft niet een vertaling van een heel boek te zijn, zelfs liever niet. Kies een representatief fragment, waarmee je tegelijk een staalkaart kunt laten zien van jouw kunnen als vertaler;
  • Ook een leesrapport kan een goed visitekaartje bij een uitgeverij zijn. Zeker als je een proefvertaling van een relatief onbekende auteur neemt, is het aan te raden om rond de vertaling meer informatie over de auteur en het boek te bieden, met een samenvatting, een aansprekend geformuleerd oordeel over het boek, citaten uit buitenlandse recensies en dergelijke. Veel uitgeverijen hebben ook vaste lectoren, vaak vertalers, die voor hen 'scouten', oftewel volgen wat zich in een bepaalde literatuur voordoet aan interessante nieuwe schrijvers en boeken en nieuwe ontwikkelingen signaleren. Dat gaat vooral op voor kleinere talen en literaturen, die de uitgever zelf niet goed kan overzien;
  • Bouw een netwerk van contacten op. Heel uiteenlopende contacten kunnen je langs onverwachte wegen op ideeën brengen en je naam kan via-via terechtkomen bij iemand die later een vertaalklus voor je blijkt te weten. Contacten met collega-vertalers zijn vaak heel waardevol. Soms is een bekendere vertaler voor een tijdje volgeboekt met vertaalopdrachten. Als zo'n vertaler een goede dunk van jouw kunnen en talent heeft, kan hij of zij je een opdracht doorspelen waarvoor diegene zelf geen tijd heeft. Een adresboekje dat goed gevuld is met namen van mensen met uiteenlopende expertises en hobby's is overigens ook om een andere reden onmisbaar voor vertalers van literatuur: in literaire teksten komen vaak uiteenlopende vaktalen en jargons voor, of beschrijvingen die zonder specialistische kennis niet juist te vertalen zijn. Een deskundige die als vraagbaak kan dienen is goud waard wanneer woordenboek, encyclopedie en internet tekortschieten;
  • Word lid van een vertalersvereniging. Dan kun je deelnemen aan activiteiten die een goede kans bieden om met andere vertalers in contact te komen. Bovendien biedt een vertalersvereniging hulp en advies in geval van zakelijke of juridische problemen die samenhangen met de vertaalpraktijk;
  • Volg een cursus, bijvoorbeeld bij het Expertisecentrum Literair Vertalen. Het is leerzaam om je eigen opvattingen en vertaaloplossingen te toetsen aan de mening van medecursisten en de moderator. Ook leer je er andere vertalers kennen en worden er dikwijls redacteuren van uitgeverijen of critici uitgenodigd, die eveneens openstaan voor discussie;
  • Speciaal voor vertalers uit het Nederlands in andere talen: maak een proefvertaling voor het Nederlands Letterenfonds of Literatuur Vlaanderen. Samen houden zij een lijst bij met namen van vertalers uit het Nederlands in andere talen van wie een proefvertaling door deskundige beoordelaars goed bevonden is. De fondsen geven vertaalsubsidies aan buitenlandse uitgeverijen die literatuur uit Nederland en Vlaanderen in vertaling willen uitbrengen. Een voorwaarde voor subsidie aan de uitgeverij is dat die werkt met een vertaler die de fondsen goed genoeg vinden, en over het algemeen is dat iemand die op die lijst voorkomt.

Meer lezen? Zie ook de antwoorden van het vertalerspanel op de volgende vragen:

Voor literair vertalers is het belangijk om een goed netwerk van vertalerscontacten op te bouwen. Dat vergroot je kans op opdrachten.

‘Bij goed netwerken,’ schrijft ervaren vertaler Janny Middelbeek-Oortgiesen in de Kennisbank, ‘hebben beide partijen iets aan het contact of kunnen ze er in de toekomst iets aan hebben.’ Zie hier haar tips kort samengevat:

  • Neem contact op met uitgevers en redacteuren, je potentiële opdrachtgevers. Oriënteer je op wie zich bezighouden met vertalingen uit jouw taalgebied, en stel je aan hen voor (per mail of telefonisch). Wanneer je eenmaal contact hebt gelegd, levert dat lang niet altijd meteen werk op, maar het is wel zinvol om die eerste stap te zetten. Als ze je eenmaal kennen: zorg dat je af en toe je gezicht laat zien, en ga naar borrels of feesten als je daarvoor wordt uitgenodigd.
  • Leg ook contact met uitgevers en agenten in je brontaalland of –landen. Zorg dat ze je leren kennen als deskundige en goede gesprekspartner.
  • Onderzoek welke instellingen of fondsen er zijn in jouw brontaalgebied en hoe je daarmee nuttige contacten kunt onderhouden. Dergelijke instellingen kunnen je helpen binnen te komen bij uitgevers en agenten in je brontaalgebied. Het is ook nuttig op de hoogte te zijn van hun mogelijkheden voor financiële ondersteuning van bijvoorbeeld reizen en vertaalsubsidies.
  • Blijf ook op de hoogte van fondsen en instanties in je doeltaalgebied, die nuttig zijn voor jou als vertaler, maar voor wie jij met je kennis en ervaring ook van belang bent. Denk voor vertalers in het Nederlands hierbij aan het Nederlands Letterenfonds, het Literatuur Vlaanderen, de Vlaamse Auteursvereniging, de Auteursbond, Stichting lira en het Expertisecentrum Literair Vertalen. Schrijf je in voor nieuwsbrieven zodat je op de hoogte blijft van wat er allemaal door hen georganiseerd wordt.
  • Leg contact met collega-vertalers: denk daarbij aan collega’s die uit en in dezelfde talen vertalen als jij, omdat je van hen kunt leren en elkaar kunt helpen. Ook nuttig is het netwerken met collega’s die uit dezelfde brontaal vertalen als jij maar in een andere doeltaal. Je kunt elkaar in vertalershuizen tegenkomen, op boekenbeurzen of bij evenementen en workshops die door instanties in je brontaalland worden georganiseerd.
  • Contact met de auteur is relevant omdat elke tekst vragen oproept die alleen de auteur kan beantwoorden. Aan het begin van een vertaalproject kun je je kort voorstellen en informeren of je in een later stadium vragen mag stellen en zo ja, op welke wijze. Houdt ook hier het wederkerigheidsprincipe in de gaten: de vertaler kan baat hebben bij hulp van de auteur voor een beter begrip van de tekst, de auteur heeft baat bij een goede, adequate vertaling.
  • Bedenk dat je ook altijd via je persoonlijke netwerk van vrienden en kennissen aan informatie kunt komen; iemand ‘uit het veld’ kan je vaak helpen met het zoeken naar de juiste terminologie.
  • Facebook, Twitter, LinkedIn en Instagram kunnen voor jou als literair vertaler een manier zijn om interessante mensen, instanties en nieuwsbronnen te volgen, en om zelf te netwerken en interessant nieuws op jouw vakgebied te delen. Als je hiervan gebruikmaakt, bekijk dan goed welk medium/welke media bij jou passen voor jouw doeleinden. Zet sociale media op een doordachte manier in en realiseer je dat wat je op deze manier wereldkundig maakt jouw visitekaartje is.

Lees het hele artikel hier.

Overige dingen die je als beginnend literair vertaler kunt doen:

  • Wees zichtbaar en actief, zorg ervoor dat je opvalt, leg de nadruk op je sterke punten;
  • Werk in duo (met een vaste of gelegenheidsco-vertaler): in korte tijd bouw je een mooi cv op, en krijg je opdrachten van twee kanten;
  • Benader ook academici, schrijvers en anderen binnen het 'literaire wereldje';
  • Overweeg om ook uit een andere (grotere) taal te vertalen, zodat uitgevers je al kennen;
  • Word lid van een vertalersvereniging, zoals de Nederlandse beroepsvereniging voor literair vertalers (Auteursbond) of de Vlaamse Auteursvereniging;
  • Ga naar alle borrels/recepties/vergaderingen van uitgeverijen, universiteiten, collega's, vakverenigingen, etc;
  • Word lid van taal- en vertaalfora en -groepen op internet of start zelf een elektronisch netwerk;
  • Maak een eigen website en visitekaartjes;
  • Organiseer zelf bijeenkomsten/workshops;
  • Durf altijd vragen te stellen.

Meer lezen? Zie ook de antwoorden van het vertalerspanel op de volgende vragen:

De kwaliteit van de vertaler is voor de uitgevers het belangrijkste criterium om met een nieuwe vertaler in zee te gaan. Daarnaast hechten sommige uitgevers belang aan een prettige samenwerking, en wordt soms ook gelet op de snelheid waarmee je vertaalt. Het belang dat wordt gehecht aan ervaring verschilt echter per uitgeverij: sommige vinden het totaal niet belangrijk, omdat zij puur uit zijn op een goede vertaling en ervaring niet zien als een bepalende factor voor de kwaliteit van de vertaler. Andere uitgevers vinden het wel belangrijk, omdat zij van mening zijn dat ervaren vertalers beter werk leveren en zij als uitgever minder risico lopen. Maar als een vertaler sterk door iemand wordt aanbevolen, telt die vertaalervaring alweer een stuk minder.

Over het algemeen volg je bij het maken van een proefvertaling de volgende 7 stappen:

  • Je naam is bekend bij een uitgeverij die op zoek is naar een vertaler, hetzij via een telefoontje of e-mail van jouw kant, hetzij via een kennis binnen de literaire wereld (zie ook Hoe bouw ik een netwerk op?);
  • De uitgeverij vraagt je of je een proefvertaling wilt maken. Dat gebeurt vaak als je nog niet eerder hebt samengewerkt met de uitgeverij en een nog vrij onbekende, beginnende vertaler bent;
  • Je stemt toe met het maken van een proefvertaling;
  • De uitgeverij stuurt je een geselecteerd tekstfragment toe en spreekt een datum met je af waarop je de vertaling van dat fragment inlevert. Meestal is dit op korte termijn, binnen enkele weken;
  • Je levert de proefvertaling op (of voor) de afgesproken datum aan. Dit is belangrijk omdat uitgeverijen met strakke planningen werken en dus op je moeten kunnen rekenen. Tip: Vraag bij het inleveren van de proefvertaling binnen welke termijn je een reactie kunt verwachten;
  • Je ontvangt een reactie van de uitgeverij op je proefvertaling. Is die reactie positief, dan zul je óf een vertaalopdracht aangeboden krijgen óf in ieder geval in het vertalersbestand van de uitgeverij opgenomen worden. Is de reactie negatief, vraag dan wat er aan je proefvertaling schort. Dan weet jij als beginnend vertaler waar je zwaktes liggen en waar je dus nog aan moet werken bij het maken van toekomstige (proef)vertalingen;
  • Je hoeft niet je vertaalcarrière lang proefvertalingen te blijven maken. Op een gegeven moment volstaat het om naar eerder door jou vertaalde titels te verwijzen.

Het is niet gebruikelijk dat een uitgever je betaalt voor het maken van een proefvertaling. Zie het maken van een proefvertaling als onderdeel van de acquisitie die bij je vrije beroep hoort.

Vraag je wél af of de omvang van het geselecteerde tekstfragment dat je gaat proefvertalen redelijk is. Om een goede indruk te krijgen van jouw vertaalcapaciteiten heeft een uitgever namelijk geen tientallen pagina's nodig, maar volstaan enkele goed gekozen pagina's. De vertaling blijft jouw eigendom en de uitgever mag deze niet gebruiken als de opdracht naar een andere vertaler gaat.

Over het algemeen niet. De meeste uitgeverijen kopen namelijk lang van tevoren de titels aan die zij in vertaling willen uitbrengen en doen grondig vooronderzoek om potentiële bestsellers en de klassieken van de toekomst op de buitenlandse markt op te sporen. Zeker de grotere uitgevers wijken niet van hun uitgeefschema af om een ongevraagd vertaald manuscript uit te geven.

We raden beginnend vertalers daarom aan om altijd eerst met kortere fragmenten te peilen of er belangstelling voor een bepaalde titel is, c.q. of een uitgeverij je vertaalkwaliteit zodanig op waarde schat dat je ze je een opdracht gunnen.

Een leesrapport behandelt in kort bestek alle aspecten van een nog niet in het Nederlands verschenen boek. Het wordt door de lector, vaak een boekvertaler, aangeboden aan de uitgeverij, waar het als informatiebron fungeert voor uitgever, fondsredactie en medewerkers marketing en verkoop.

In dit artikel van Laura van Campenhout lees je alles over het aanbieden en schrijven van een leesrapport. Ze schrijft onder andere: ‘Een goed leesrapport bevat alles wat voor je doelgroep relevant is. Dat is veel. Deel je rapport daarom overzichtelijk in. Bespreek één onderwerp per alinea en voorzie elk onderdeel van een kop die de lading dekt. Formuleer zakelijk en neutraal, vermijd vaagheden en clichés, laat verhalende beschouwingen achterwege. En hou het kort: het doorsnee leesrapport, getypt in een 12-punts letter, telt 3 tot 4 pagina’s A4.’ In het artikel staan de verschillende onderdelen op een rijtje.

Waar de ene vertaler beweert dat hij met gemak 4000 woorden per dag kan vertalen, vindt de ander een dagelijks aantal van 500 woorden amper haalbaar. De gemiddelde snelheid van vertalen verschilt dus per vertaler. Maar let bij het vaststellen van het aantal te vertalen woorden per dag in ieder geval op:

  • De moeilijkheidsgraad van de tekst;
  • Het genre van de tekst;
  • De deadline van de uitgever: als je voor een roman van 90.000 woorden drie maanden de tijd krijgt, dan kun je de deadline niet halen met 800 woorden per dag;
  • Het aantal correctierondes dat je wilt uitvoeren: meer revisierondes betekent minder tijd voor vertalen en dus een hoger aantal te vertalen woorden per dag.

Meer lezen? Zie ook de antwoorden van het vertalerspanel op de volgende vragen: