Jaarverslag 2023

Individuele begeleiding

Samen met Literatuur Vlaanderen en het Nederlands Letterenfonds biedt het ELV individuele vormen van opleiding aan literair vertalers in en uit het Nederlands in de vorm van ontwikkelingstrajecten en mentoraten. Dankzij begeleiding op maat van een ervaren mentor zetten vertalers in en uit verschillende talen een grote stap in hun professionalisering.

In 2023 zijn er, verdeeld over 2 rondes (maart en oktober), in totaal 13 ontwikkelingstrajecten toegekend. Het gaat om vertalers uit het Nederlands in het Duits, Engels, Italiaans en Turks en in het Nederlands uit het Chinees, Engels (3x), Frans, Lets, Koreaans, Russisch en Spaans die onder begeleiding zijn gaan werken aan de vertaling van een zelfgekozen tekst, met als beoogd resultaat een publicatie in een literair tijdschrift of publicatie van het gekozen boek.
Voorheen was de datum van de tweede deadline 1 september, maar aangezien literair vertalers doorgaans pas ná deze datum hun opleiding afronden hebben we besloten om de ronde voortaan op 1 oktober te laten aflopen. Ook is extra aandacht besteed aan de communicatie en aan gerichte voorlichting, bijvoorbeeld via de opleidingen, waardoor het aantal aanvragen flink is  toegenomen.

Er zijn in 2023 negen aanvragen voor een mentoraat toegekend voor vertalers uit het Nederlands in het Chinees, Perzisch, Pools en Russisch, en in het Nederlands uit het Duits, Engels, Frans (2x) en Japans. Tijdens een mentoraat ontvangen vertalers begeleiding bij een vertaalopdracht waarvoor ze een uitgeverscontract hebben. Mentoraten kunnen het hele jaar door worden aangevraagd.

Cursussen Nederlands – Fins en Nederlands - Zweeds

Van september t/m november gingen twee groepen vertalers aan de slag met de online cursussen Nederlands – Fins en Nederlands – Zweeds. Deze cursussen zijn gericht op beginnend vertalers met als doel ze kennis te laten maken met verschillende facetten van het vak van de literair vertaler. De cursisten (3 voor Zweeds; 2 voor Fins) werkten in de online leeromgeving ELVi negen weken lang aan het vertalen van teksten in verschillende genres: non-fictie, fictie, kinder- en jeugdliteratuur, poëzie. Wekelijks kregen zij theorie uit de Kennisbank voorgeschoteld, voltooiden ze opdrachten zoals het maken van een vertaalrelevante tekstanalyse, en gingen ze met gevorderde vertalers de diepte in tijdens vier vertaalateliers.

Tijdens de vier vertaalateliers vertaalden en bespraken de groepen tekstfragmenten van auteurs als Radna Fabias, Raoul de Jong, Tom Lanoye en Nisrine Mbarki. De ateliers Nederlands – Zweeds stonden onder leiding van Annika Johansson, Janny Middelbeek-Oortgiesen en Joakim Sundström. Voor Nederlands – Fins waren de docenten Sanna van Leeuwen en Annemarie Raas.

Flankerend aan de cursussen hebben wij twee studiemiddagen georganiseerd. De eerste vond plaats onder de titel ‘De vertaler als ambassadeur’. Ruim vijftig vertalers uit het Nederlands volgden een online programma, met lezingen (van o.a. Yra van Dijk en Michiel van Kempen) en een panelgesprek o.l.v. Mattho Mandersloot met Myriam Bouzid, Kim Liebrands en Adiëlle Westercappel.

De tweede studiemiddag was hybride van aard en vond plaats in de Bibliotheek Utrecht onder de titel ‘De vertaler als professional’. Met een volle zaal (45 personen) en een livestream met 113 deelnemers werd ook deze middag flink bezocht en bekeken. Het thema professionalisering werd van meerdere kanten belicht tijdens een keynote door Annemart Pilon, een lezing over leesverslagen van Lidewijde Paris, een dubbelinterview tussen Janne Van Beek en Janny Middelbeek-Oortgiesen en een panelgesprek met verschillende spelers uit het literaire veld: Canan Marasligil (SLAA), Chris de Jong (Uitgeverij Koppernik) en Jacoba Casier (De Geus), o.l.v. moderator Anna Eble.

Beide activiteiten waren specifiek gericht op vertalers in en uit de Scandinavische talen; de tweede middag was daarnaast opengesteld voor alle geïnteresseerde vertalers.

ESLT Summer School

Van 5 t/m 8 september organiseerde het ELV samen met het British Centre for Literary Translation, de San Pellegrino Foundation en het PETRA-E Netwerk de zevende editie van de ESLT Summer School. De 16 deelnemers uit heel Europa, waaronder 2 vertalers in of uit het Nederlands, kregen een gevarieerd vierdaags programma aangeboden, met lezingen, workshops en paneldiscussies. Het thema van dit jaar was ‘Teaching Translation as an Ethical Practice’. Sprekers waren onder meer Anthony Pym, Kristiina Taivalkoski-Shilov, Haidee Kotze en Paul Bandia. Ook was er een rondetafelgesprek (met o.a. vertaler Engels – Nederlands Fannah Palmer) over mentoraten.

Deelnemer Tine Poesen schreef een verslag over de cursus voor onze site.

Wetenschappelijke activiteiten

Er zijn voorbereidingen getroffen voor een studiemiddag in het voorjaar van 2024 (17 april), getiteld: ‘Kansen voor iedereen? De toegang tot het werkveld voor vertalers’. Deze middag zal plaatsvinden in Utrecht en ook te volgen zijn via een livestream.

Verder is er gewerkt aan een herziene editie van Alles verandert altijd. Perspectieven op literair vertalen (red. Lieven D’hulst en Chris Van de Poel, Leuven University Press). Deze verschijnt medio januari 2024. Naast correcties met het oog op inclusief taalgebruik en actualiseringen worden er drie hoofdstukken toegevoegd die onderwerpen als vertaaltechnologie en stijl bespreken. Ook deze uitgave komt tot stand met steun van het ELV.

Kennisbank

De Kennisbank bevat artikelen, video’s, naslagwerken en overzichtspagina’s rond alle aspecten van het literair vertalen en wordt doorlopend aangevuld.

Dit jaar is een dossier over narratologie voor vertalers gepubliceerd met bijdragen van  Judit Gera, Elies Smeyers, Inge Lanslots, Sam Garrett en Luk Van Haute. Ook is er webinar over het vertalen van non-fictie van Duncan Large gepubliceerd, evenals een stuk over stripvertalen van Dieter Van Tilburgh en een artikel over muzikaliteit in vertaling door Mariella Duindam.

Op het vlak van professionalisering is er een artikel bijgekomen over de praktijk van de persklaarmaker van Rob Steijger en er is artikel verschenen over onderhandelen door Leen Van Den Broucke. Wat betreft de vertaaltheorie heeft Gys-Walt van Egdom twee direct toepasbare bijdragen geleverd in de vorm van een overzichtsstuk over vertaalstrategieën en een praktische handleiding over het maken van een Vertaalrelevante tekstanalyse.

Op dit moment telt de Kennisbank 278 items van zo’n 150 verschillende auteurs.

Daarnaast is er is een stijlwijzer opgesteld voor de Kennisbank. In lijn met ons streven om bij te dragen aan een inclusiever vertalersveld bevat deze onder meer richtlijnen t.b.v. het voorkomen van kwetsend taalgebruik. Deze stijlwijzer zal tevens bijdragen aan meer consistentie in opmaak van de artikelen op de Kennisbank.

Verder zijn er verbeteringen doorgevoerd op het gebied van navigatie, de zoekfunctie en het verwijderen van verouderde informatie. Ook is er een overzichtsbestand gemaakt waarin de titels van alle artikelen op een rij staan, met daarbij informatie over de (sub)categorie waaronder het artikel valt, naam van de auteur, publicatiedatum en de labels die eraan gekoppeld zijn. Hierdoor is de Kennisbank beter toegankelijk voor bezoekers met een visuele beperking.

Sinds eind 2021 is de online module Kennismaking met literair vertalen in de Kennisbank te vinden. Deze module is bestemd voor studenten neerlandistiek buiten het Nederlandse taalgebied. Omdat de module algemene vertaalvaardigheden behandelt, is hij echter geschikt voor iedereen die een carrière als literair vertaler in of uit het Nederlands overweegt. In 2023 is een bijbehorende docentenhandleiding ontwikkeld, die via de Taalunie onder 571 docenten wereldwijd is verspreid. De docentenhandleiding beschikt over een compleet lesprogramma, inclusief tijdindicaties per onderdeel van de module. Ook voor andere docenten en opleiders is de handleiding gratis beschikbaar.

Alumni-onderzoek

Om ons algehele aanbod te evalueren en verbeteren hebben wij in september een alumni-onderzoek uitgezet. De vragenlijst werd beantwoord door 111 respondenten. De antwoorden hebben veel waardevolle informatie opgeleverd, niet alleen over de ELV-activiteiten maar ook over de werkomstandigheden van literair vertalers, de situatie binnen verschillende vertaalrichtingen en de behoeften op het gebied van professionalisering.

Tijdens het verwerken van de data werd duidelijk  dat op een aantal onderwerpen nog meer informatie gewenst was. Hierom hebben wij aan het eind van het jaar een vervolgonderzoek ingesteld, met schriftelijke diepte-interviews onder een groep van 15 vertalers. Ook de resultaten van deze bevraging bieden na een eerste analyse al veel inzicht en input voor ons beleid in de komende jaren.

Samenwerkingen

Het ELV heeft wederom verschillende projecten en evenementen op het gebied van talentontwikkeling en nascholing ondersteund, in de vorm van inhoudelijke advisering of een financiële bijdrage.

Ook dit jaar maakte het ELV deel uit van het organisatiecomité van de Literaire Vertaaldagen, waaraan tevens een financiële bijdrage werd geleverd. Dit jaar werden de Vertaaldagen in december georganiseerd en het  thema was: ‘The Times They Are a-Changin – nieuwe uitdagingen en kansen voor vertalers en uitgevers van vertaalde literatuur in een veranderende boekenmarkt’. Het evenement bestond opnieuw uit een symposiumdag en een dag met workshops.

In 2023 vond opnieuw een Taalunie Zomercursus plaats voor studenten uit de internationale neerlandistiek. Tijdens de cursus, die deels online en deels in Gent plaatsvond, gingen studenten van buiten het Nederlandse taalgebied twee weken aan de slag binnen een zelfgekozen traject. Voor deze cursus verzorgden wij een van de groepsopdrachten, over de zichtbaarheid van de literair vertaler.

Het ELV maakt deel uit van het Europese PETRA-E Netwerk. In juni was het ELV vertegenwoordigd bij de jaarlijkse bijeenkomst, waar onder andere de benodigde aanpassingen van het Framework (Leerlijn Literair Vertalen) op het gebied van vertaaltechnologie en vertaalethiek werden vastgesteld. Er is dit jaar daarnaast gewerkt aan de oprichting van een subnetwerk van PETRA-E, genaamd PETRA-NED: internationale instellingen die zich met opleiden van literair vertalers bezighouden met Nederlands als spiltaal. De docenten die dit opzetten worden waar mogelijk gefaciliteerd door de Taalunie en het ELV.

Vertalersbestand

In het Vertalersbestand van het ELV vind je een overzicht van literair vertalers, in de breedste zin van het woord, in en uit het Nederlands. De vertalers onderhouden hun profielen zelf en werken daarmee aan hun online zichtbaarheid.

In 2023 groeide het Vertalersbestand gestaag door, met een toename van 44 profielen. In het begin van het jaar passeerden we de ‘magische grens’ van 500 profielen. We eindigden het jaar met 531 actieve profielen.

Communicatie

Het ELV maakt relevante informatie voor en over vertalers toegankelijk via de website www.literairvertalen.org. De site werd zo’n 26.000 keer bezocht, tijdens die bezoeken werden er cumulatief 99.000 pagina’s bekeken. Dat zijn ongeveer 8.250 weergaven per maand. Het Vertalersbestand en de Kennisbank werden het meest bekeken.

In 2023 verstuurden we zes reguliere nieuwsbrieven en één speciale nieuwsbrief n.a.v. het verschijnen van de docentenhandleiding voor de kennismakingsmodule ‘Literair vertalen’. Het aantal nieuwsbriefabonnees steeg in 2023 met zo’n 40 nieuwe abonnees naar 2300. Daarnaast staan we in contact met onze doelgroepen via Facebook (ruim 1700 volgers), X (ruim 1300 volgers) en LinkedIn (752 paginavolgers). Het aantal volgers op LinkedIn maakte een aanzienlijke groei door, van 615 naar 752.

Als uitbreiding van deze communicatiekanalen hebben we in mei een Instagram-account aangemaakt. Hierop delen we vertalingen die zijn verschenen n.a.v. een mentoraat of ontwikkelingstraject. Verder gebruiken we het platform om onze evenementen aan te kondigen en literair vertalers te activeren mee te doen aan verscheidene activiteiten en onderzoeken. Als visueel platform is Instagram ook zeer geschikt ter bevordering van de zichtbaarheid van de literair vertaler. Op dit moment heeft het account 322 volgers.

Er zijn drie nieuwe brochures ontwikkeld. Eén voor studenten neerlandistiek ter informatie en enthousiasmering voor het vak van de literair vertaler, één voor uitgeverijen ter kennisgeving van de mogelijkheden die het ELV biedt, zoals mentoraten en het Vertalersbestand, en één voor literair vertalers met het onderwerp ‘een leven lang leren’, over onder meer de Kennisbank en de verschillende vormen van opleiding van het ELV. De campagnes hiervoor worden in 2024 uitgezet.

Per mail en telefoon ontvangen we wekelijks vragen van vertalers en andere geïnteresseerden die wij van informatie voorzien of doorverwijzen naar andere relevante instanties.

Over het ELV

Het ELV is een partnerschap van de Taalunie, de KU Leuven en de Universiteit Utrecht, in samenwerking met Literatuur Vlaanderen en het Nederlands Letterenfonds. Het werd ingesteld in 2001 door de Taalunie. Net als de Taalunie is ook het ELV een Nederlands-Vlaamse organisatie.

Er zijn verschillende personele wisselingen geweest dit jaar. Zo namen we afscheid van Anne Lopes Michielsen en Anne Sluijs, en verwelkomden we Bodil Ponte-Kok als projectleider educatie en Tom Ruben als projectleider communicatie en online. Van 1 februari tot 1 mei werkte Koen Boelens bij het bureau ter tijdelijke ondersteuning. Hiernaast kende de wetenschappelijke staf ook een wissel. Eva Wissenburg is opgevolgd door Gys-Walt van Egdom.

Het bureau bestaat momenteel uit vier medewerkers (allen 0,6 fte): Sander Grasman, Bodil Ponte-Kok, Tom Ruben en Gea Schelhaas (directeur). De wetenschappelijke staf bestaat uit: vanuit de KU Leuven Chris Van de Poel; vanuit de UU Gys-Walt van Egdom, beiden 0,2 fte.

Het bestuur van het ELV bestaat op dit moment uit Luc Delrue (algemeen secretaris a.i. Taalunie, voorzitter), Elke Brems (KU Leuven), Haidee Kotze (Universiteit Utrecht), Romkje de Bildt (directeur Nederlands Letterenfonds) en Paul Hermans (directeur Literatuur Vlaanderen). Namens de Taalunie is Folkert de Vriend bestuurssecretaris.

Kijk voor meer informatie op de website of neem contact op via literair.vertalen@uu.nl.