Deel 4: Aan het werk! De literair vertaler als ondernemer

Geplaatst op: 09 december 2021

Dit is het vierde deel van de module Kennismaking met literair vertalen. In de video vertellen vier vertalers hoe het is om van vertalen je vak te maken. Welke zakelijke aspecten komen er allemaal bij kijken? Welke organisaties kunnen je helpen bij je loopbaan? Na het kijken van de video laten we zien hoe je je eigen werkveld in kaart kunt brengen en oefen je met het aanschrijven van een uitgeverij.

Video

Deze video gaat over de vertaler als ondernemer. Je maakt kennis met literair vertalers Kristen Gehrman, Andrea Kluitmann, Irina Leichenko en Mattho Mandersloot. Bekijk de video hierboven om te beginnen. Of speel de video af via YouTube.

Uitleg van de begrippen die de vertalers noemen kun je onder aan deze pagina vinden.

 

Opdrachten

4.A. Het werkveld in kaart gebracht

Als je als literair vertaler actief wilt worden, is kennis van je beroepsveld onmisbaar. De vertalers in de video geven voorbeelden van de manieren waarop zij zich verdiepen in hun werkveld. 

  • In deze opdracht moedigen we je aan om jouw toekomstige beroepsveld in kaart te brengen. Je mag je creativiteit gebruiken: maak bijvoorbeeld een mindmap. Onderstaande vragen kunnen je helpen, maar alle andere informatie die je relevant lijkt kun je natuurlijk ook noteren. Onder de vragen staan tips over hoe je deze informatie kunt vinden.
  1. Zijn er veel of weinig vertalers actief in jouw vertaalrichting?

    Vertalers in en uit het Nederlands kun je vinden in het Vertalersbestand van het ELV. Vertalers uit het Nederlands kun je vinden in het overzicht van Flanders Literature.
  2. Welke genres worden vooral vertaald in jouw vertaalrichting? Welke ontbreken?

    Kijk hiervoor naar de vertaalde titels van de vertalers in het Vertalersbestand van het ELV (in en uit het Nederlands), in de vertalingendatabase van het Nederlands Letterenfonds (alleen uit het Nederlands) of via Picarta (in het Nederlands). 
  3. Welke uitgeverijen zie je langskomen die boeken in jouw vertaalrichting uitbrengen? Wat valt je op aan deze uitgeverijen? Denk aan: geven ze veel of weinig titels per jaar uit, geven ze vooral literaire of populaire titels uit, in welke genres zijn ze actief, zijn ze gespecialiseerd in vertaalde literatuur of publiceren ze van alles? Neem een kijkje op de websites van uitgeverijen die je kent en gebruik ook de overzichtspagina met internationale fondsen en uitgeverijen op onze Kennisbank.
  4. Zijn er in jouw vertaalrichting organisaties die vertaalsubsidies of andere vormen van ondersteuning aanbieden? Op de Kennisbank vind je een pagina met fondsen en organisaties in Nederland en België.
  5. Zijn er in jouw vertaalrichting vakbonden of verenigingen waarbij je je kunt aansluiten?

    In onze Kennisbank vind je een overzicht met belangenverenigingen voor vertalers in het Nederlandse taalgebied en daarbuiten.
  6. Worden er voor jouw vertaalrichting weleens evenementen georganiseerd, zoals lezingen of workshops? Zo ja, welke organisaties doen dat?

    Zoek in het nieuwsoverzicht van het ELV, op de websites van de fondsen of vakverenigingen die je gevonden hebt of via een online zoekmachine.

4.B. Overtuig de uitgever

Als je een geweldig boek hebt gelezen dat nog niet is vertaald, zou je er een uitgever voor kunnen zoeken. Zoals Mattho Mandersloot in de video zegt: 'Schreeuw het van de daken!'

In dit artikel in de Kennisbank legt vertaler Edgar de Bruin uit hoe je dit kunt aanpakken. Hij legt uit wat voor informatie je kunt verzamelen om de uitgever te overtuigen om juist dít boek uit te geven. Als je al die informatie verzameld hebt en bedacht hebt welke uitgever je zou willen benaderen, stuur je die uitgever een mail. Daarover adviseert Edgar:

'Wees in je mail beknopt en direct ter zake. De kunst is om in een paar korte alinea’s de belangstelling van de redacteur te wekken. Denk dan bijvoorbeeld aan de positieve receptie in de pers, bij de lezers, succes van het boek in eigen land, en andere landen, literaire prijzen voor het boek of onderscheidingen voor de auteur. Kortom, belangrijke weetjes. En maak in één of twee zinnen duidelijk waarom dit boek en deze auteur op de Nederlandse markt thuishoren en hoe ze die zouden kunnen verrijken.'

  • Stel je nu eens voor dat je zelf zo’n mail schrijft.
  1. Bedenk allereerst een boek uit je brontaal dat jij graag zou willen vertalen.
  2. Ga na of dit boek nog niet eerder is vertaald. In dit artikel lees je hoe je dat kunt vinden.
  3. Verzamel vervolgens het soort ‘belangrijke weetjes’ dat Edgar de Bruin noemt. Misschien staan sommige belangrijke weetjes al op het omslag van je tekst, of op de website van de uitgeverij?
  4. Schrijf je mail uit.
  5. Zoek als het lukt een medestudent, docent of andere boekenliefhebber en vraag diegene om je mail te lezen. Heb je diegene overtuigd dat dit boek een succes gaat worden in de nieuwe taal?
Reflectie bij opdracht 4.B.

Als je een boek wilt pitchen denk je misschien in eerste instantie aan de inhoud. Het is prachtig om te lezen, daarom moet het vertaald worden! Een uitgeverij moet echter ook overtuigd zijn dat lezers het boek willen kopen. Het kost de uitgeverij immers geld om de vertaalrechten te kopen en jou als vertaler in te huren – en dat zijn nog maar twee van de vele kostenposten. Het risico dat een vertaling zal ‘floppen’ wordt al iets kleiner als de brontekst een succes was in de broncultuur, bijvoorbeeld omdat het werk heel vaak is verkocht of bekroond is met een belangrijke prijs. Of als het boek een onderwerp heeft waarin waarschijnlijk veel mensen in het land van de doeltaal geïnteresseerd zijn, bijvoorbeeld omdat het actueel is. Verplaats je daarom in de uitgever. Bedenk daarbij ook dat er heel veel verschillende soorten uitgeverijen zijn, waarbij de één misschien meer waarde hecht aan commercieel dan aan literair succes, en andersom.

 

Leestips

Meer lezen over de ervaringen van vertalers en literaire professionals?

  • Bekijk de reeks Vertalers vertellen in onze Kennisbank, waarin negen vertalers vragen over hun werk beantwoorden
  • Bekijk de reeks Literaire professionals vertellen in onze Kennisbank, waarin negen mensen uit het boekenvak vertellen over het samenwerken met vertalers

Meer weten over hoe je een boek pitcht, leesrapporten schrijft en een netwerk onderhoudt?

Meer weten over hoe je op de hoogte kunt blijven van ontwikkelingen in het Nederlandse en Vlaamse literaire veld?

Als op de hoogte wilt blijven van vertaalevenementen, kun je het ELV volgen op sociale media of je abonneren op de nieuwsbrief.

Ga door naar de slotpagina

 

Begrippenlijst

Filter is een vierjaarlijks tijdschrift dat volledig over vertalen gaat. Naast het papieren tijdschrift is er de online rubriek Webfilter, waarop eens in de twee weken een column over vertalen verschijnt.

Vaak verschijnt er op het omslag van een boek een korte samenvatting van de tekst of informatie over de auteur. Sommige uitgeverijen vragen vertalers mee te denken over dit soort teksten; de vertaler is immers vaak degene in de doelcultuur die het boek het beste kent. Als je wordt gevraagd om over deze teksten mee te denken, kan het lonen eerst goed te kijken hoe de flapteksten van andere boeken van die uitgeverij eruitzien, zodat je weet naar wat voor toon ze op zoek zijn.

Voordat je aan een vertaalopdracht begint maak je met de opdrachtgever afspraken over het honorarium dat je krijgt. Bij vertalingen gaat het vaak om een tarief per woord of teken in de brontekst. Raadpleeg fondsen of andere vakorganisaties in jouw taalrichting om meer te leren over gangbare afspraken over het honorarium.

In een leesrapport breng je verslag uit aan een uitgeverij over je indruk van een bepaald boek. Leesrapporten kunnen in opdracht (in de rol van reader) of op eigen initiatief worden geschreven: regelmatig worden vertalers gevraagd om een leesrapport op te stellen, maar een leesrapport dat je op eigen initiatief schrijft kan je helpen aan een opdracht te komen. Zie voor meer details over de inhoud van een leesrapport dit artikel in de Kennisbank van het ELV.

Jaarlijks worden door het Vertalershuis Amsterdam, in samenwerking met o.a. het ELV, de Literaire Vertaaldagen georganiseerd, met een symposiumdag en een workshopdag. Op de symposiumdag worden lezingen gegeven rond een jaarlijks wisselend thema en op de workshopdag bespreken vertalers en aspirant-vertalers in kleine groepjes een tekst die zij voor de gelegenheid allemaal hebben vertaald. De Vertaaldagen trekken altijd veel vertalers die een band hebben met het Nederlandse taalgebied en daarmee bieden ze een uitgelezen kans om oude bekenden te spreken en nieuwe mensen te ontmoeten.

Literatuur Vlaanderen is een overheidsinstelling die zorg wil dragen voor een dynamisch en divers letterenveld, waarbij de auteur en de lezer centraal staan. Literatuur Vlaanderen wil een breed toegankelijk literair landschap mogelijk maken en de Vlaamse literatuur meer zichtbaarheid geven in binnen- en buitenland.

Beginnend vertalers kunnen, als ze beschikken over een modelcontract voor een literair werk, bij het ELV een aanvraag indienen voor een mentoraat. Als de aanvraag wordt gehonoreerd krijgen ze bij het betreffende vertaalproject begeleiding van een ervaren vertaler. Het doel daarbij is dat de gementoreerde de opgedane kennis bij volgende opdrachten zelf kan toepassen.

Beginnend vertalers die nog geen vertaalopdracht hebben kunnen in aanmerking komen voor een andere vorm van persoonlijke begeleiding: een ontwikkelingstraject. Daarbij gaan ze samen met een ervaren vertaler aan de slag met de vertaling van een kort verhaal of een literair fragment.

Er bestaan verschillende soorten vertaalcontracten. Sommige vertalingen komen zelfs tot stand zonder contract, maar dat is niet aan te raden, want dan sta je als vertaler juridisch niet sterk. In sommige landen bestaat er een modelcontract voor vertalingen. Vaak staan daar behalve het overeengekomen tarief afspraken in over de deadline, royalty’s, naamsvermelding en nevenrechten. Lees elk contract altijd aandachtig door en zorg dat je het volledig begrijpt. Voor meer informatie over zaken waar je op moet letten in een contract, zijn er artikelen te lezen in de Kennisbank met best practices uit het boekenvak en veelgestelde vragen over contracten.

Het Nederlands Letterenfonds is een overheidsinstelling die ernaar streeft door middel van beurzen en subsidies aan schrijvers, vertalers, uitgevers, literaire festivals en tijdschriften de kwaliteit en diversiteit in de literatuur te stimuleren en bij te dragen aan de verspreiding en promotie van de Nederlands- en Friestalige literatuur in binnen- en buitenland.

Nevenrechten hebben betrekking op exploitatie van een vertaling door andere partijen dan de uitgeverij waarmee je een contract bent aangegaan. Denk daarbij aan opname in een bloemlezing, voorpublicatie in een krant of tijdschrift, gebruik van je vertaling voor radio, tv, film of toneel et cetera. In de regel leg je in het vertaalcontract met de uitgever vast hoe er met dergelijke exploitatie wordt omgegaan en welke vergoeding jij in dit soort gevallen ontvangt.

Als je een boek tegenkomt dat in jouw ogen ten onrechte nog niet is vertaald kun je behalve een leesrapport ook een samplevertaling maken om op te sturen naar een uitgeverij. Je vertaalt dan een representatief fragment uit een boek waarvan je denkt dat het uitgevers over de streep zal trekken om het boek (door jou!) te laten vertalen. Zo’n fragmentvertaling dient namelijk twee doelen: de uitgever een beeld geven van het boek én laten zien wat jouw vertaalkwaliteiten zijn. Het is altijd goed om enige context te bieden bij het fragment dat je hebt vertaald. Zie voor meer tips over bijvoorbeeld de omvang van zo’n fragmentvertaling dit artikel in de Kennisbank van het ELV. Er zijn fondsen en organisaties die subsidies aanbieden om je de kans te geven een fragmentvertaling te maken. 

Een scout is doorlopend op zoek naar interessante nieuwe titels voor een uitgeverij. Vertalers zijn vaak goed op de hoogte van wat er in hun brontaal zoal wordt gepubliceerd en daarom vaak geschikt als scout.

Een royalty is een percentage van de prijs per verkocht exemplaar (exclusief BTW) van het door jou vertaalde werk. De hoogte van dit percentage hangt af van het aantal verkochte exemplaren. Zie voor meer informatie over royalty’s dit artikel in de Kennisbank van het ELV.

vertaalverhaal.nl, een initiatief van de VertalersVakschool Amsterdam, is een website waarop allerhande verhalen over vertalen worden verzameld.