Omgaan met promotie, prijzen en recensies
Op deze pagina lees je hoofdstuk 4.2. uit Alles verandert altijd. Perspectieven op literair vertalen. In dit hoofdstuk geeft Janny Middelbeek-Oortgiesen praktische tips waarmee je het bereik van je vertaling en je eigen zichtbaarheid kunt vergroten.
Een van de vragen waarmee literair vertalers vaak worstelen, is wat ze – naast het aanleveren van een zo optimaal mogelijke vertaling – kunnen of zouden moeten doen om bij te dragen aan de promotie van hun vertaling en er mede voor te zorgen dat deze haar weg vindt naar een zo groot mogelijk publiek. Hieronder volgen een paar aanbevelingen die als leidraad kunnen dienen.
1. Voorwerk
Een actieve houding is van belang en een goed uitgangspunt kan zijn dat je ervoor zorgt dat je persoonlijk bekend bent bij de uitgeverij waarmee je samenwerkt. Als je een opdracht aanvaardt bij een voor jou nieuwe opdrachtgever, stel dan bijvoorbeeld voor om even langs te komen voor een kort kennismakingsgesprek met de redacteur en/of uitgever. Houd het luchtig en zeg dat het je fijn lijkt om het gezicht te zien bij de naam achter de mails en/of telefoongesprekken.
Hiermee maak je jezelf nadrukkelijk tot gesprekspartner. Zie de vertaling als jullie gezamenlijke project, waarbij jij kennis over het boek in huis hebt die de opdrachtgever (nog) niet heeft en waarvan deze profijt kan hebben.
Voordat het zover is dat een uitgever een beslissing neemt over het al of niet aankopen van de vertaalrechten van een boek, kun je als vertaler echter ook al een stap zetten door het aanleveren van (vertaalde) quotes uit recensies uit het brontaalland of uit andere landen waar het boek mogelijk al verschenen is.
Als er subsidiemogelijkheden in het brontaalland bestaan, bijvoorbeeld een vertaal- en/of productiesubsidie of een bijdrage in de kosten bij auteursbezoek[1], is het zinvol de uitgever daarop te wijzen. Zeker bij de meer ‘exotische’ talen zijn uitgevers lang niet altijd op de hoogte van alle mogelijkheden, terwijl dit wel een belangrijk punt kan zijn voor de uiteindelijke beslissing om de rechten van een boek aan te kopen. Verdiep je als vertaler daarom in de organisaties die in jouw brontaalland/brontaallanden in dit verband van belang zijn.
Wanneer je op eigen initiatief of op verzoek een leesrapport schrijft, is het slim dit zodanig te doen dat delen ervan bruikbaar zijn voor de achterflap van het boek, voor promotiemateriaal en voor de aankondiging op de website van de uitgeverij. Het is niet nodig dat je je uitsluitend in superlatieven uitdrukt, wel dat je zo helder mogelijk verwoordt waar het bij het boek in kwestie om gaat.
Je kunt ook aanbieden de tekst van de achterflap en de aankondiging op de website te lezen voordat deze openbaar worden gemaakt om te voorkomen dat er feitelijke onjuistheden in komen te staan of dat er misschien te veel van de clou van het verhaal wordt weggegeven. Zelf heb ik zo eens kunnen voorkomen dat op de achterflap van een thriller al vermeld stond wie de moordenaar was …
Zie dit als behorend bij je professionaliteit en wees niet bang om bemoeizuchtig over te komen. Alles hangt af van de toon waarop je je voorstellen doet, en als er iets is wat een vertaler kan, is het wel de juiste toon aanslaan.
2. Nazorg
Wanneer je vertaling verschijnt, kun je gevraagd en ongevraagd meedenken met de uitgeverij over de toezending van recensie-exemplaren aan specifieke personen of doelgroepen. Als je de smaak kent van bepaalde critici of culturele influencers, kun je voorstellen aan diegene een exemplaar toe te sturen.
Probeer ook te letten op ‘haakjes’ in de actualiteit, waarbij in de promotie van de vertaling aangeknoopt kan worden. Toen ik verhalende non-fictie vertaalde van een auteur die leed aan dwangneuroses en het syndroom van Gilles de la Tourette, deed ik de uitgever de suggestie aan de hand deze schrijver bij zijn bezoek aan Nederland te laten interviewen door een hoogleraar die op dat moment in het nieuws was vanwege zijn onderzoek naar dwangneuroses. Op die manier lukte het om extra publiciteit te genereren.
Ook bij dit alles geldt weer: zie je zelf nadrukkelijk als gesprekspartner van je opdrachtgever en besef dat je allebei graag wilt dat de vertaling het publiek bereikt.
Bekijk ook of je op sociale media actief wilt zijn voor de promotie van je werk. Als je daarvoor kiest, kies dan bewust welk medium of welke media bij jou passen en welke strategie je hierbij inzet. Rond de verschijning van je vertaling kun je zelf inhoud genereren, door te vermelden dat het boek is verschenen, er foto’s van te plaatsen, iets over de inhoud te vertellen, eruit te citeren enzovoort. Je kunt er ook voor kiezen door middel van zoekfuncties bij te houden welke recensies en lezersreacties er verschijnen om hierop de aandacht te vestigen. Een combinatie van beide is natuurlijk ook mogelijk. Houd in elk geval voor ogen dat je het visitekaartje van je werk wilt zijn en denk goed na over de aanpak die het best bij jou en bij het werk past.
Wanneer je vertaling goed wordt ontvangen kan het gebeuren dat gevraagd wordt of je ergens een lezing wilt komen geven of aan een interview wilt meewerken ter ondersteuning van de promotie van het bewuste boek. Je medewerking zal een positief effect hebben op je relatie met de uitgever.
Ook wanneer je een prijs krijgt, kun je voor lezingen en interviews worden gevraagd. Veel vertalers vinden dat in eerste instantie ‘eng’ en denken dat dit niets voor hen is of dat ze het niet kunnen. Toen mijn vertaling van Marianne Fredrikssons roman Anna, Hanna en Johanna een bestseller werd en ik verzoeken begon te krijgen om aan optredens met de auteur mee te werken of zelf lezingen te verzorgen, wist ik aanvankelijk ook niet goed wat ik kon verwachten. Maar al snel bleek dat de lezers/toehoorders welwillend waren omdat ze oprecht belangstelling hadden voor mijn werk en dat van de auteur. Ook ontdekte ik dat als je praat over een terrein dat je beter beheerst dan de toehoorders, je daar gemakkelijker over spreekt dan je op voorhand misschien denkt.
Bovendien: presenteren kun je leren. Om te ‘oefenen’ zou je klein kunnen beginnen en bijvoorbeeld vragen of je in een plaatselijke boekhandel naar aanleiding van de verschijning van een vertaling van jouw hand daar eens over mag komen vertellen.
In Vlaanderen wordt door Literatuur Vlaanderen subsidie verstrekt voor lezingen[2] en kunnen vertalers zichzelf en hun voorkeursonderwerpen presenteren op de lijst met Auteurslezingen[3]. Dit is een extra stimulans voor vertaler én organisator. In Nederland initieert het Letterenfonds publieksactiviteiten rondom literaire vertalingen en literair vertalers, onder meer via Schwob[4] en de jaarlijkse Vertalersgeluktournee.
Vergeet overigens niet in gevallen waarin een vergoeding logisch is, daarnaar te informeren of zelf je tarief te noemen. Gratis werken is geen teken van professionaliteit.
Bibliografie
Fredriksson, Marianne. Anna, Hanna en Johanna. Vertaling door Janny Middelbeek-Oortgiesen. Breda: De Geus, 1997.
Noten
[1] Zie ook hoofdstuk 1.1.
[2] Zie hoofdstuk 1.1.
[3] https://www.auteurslezingen.be, geraadpleegd op 17 augustus 2023.
[4] http://www.schwob.nl/. Geraadpleegd op 15 maart 2019.